ICTMedia Dergisi’nde 8 yıl önce, Ocak 2016 sayısında “Yüz Yüze” başlığı altında yayınlanan bir röportajımda sayısal ikiz kavramını etraflıca ele almış ve gelecekle ilgili öngörülerimi anlatmıştım. İngilizce “Digital Twin” olarak ifade edilen sözcüklerin Türkçe karşılığı olarak “Sayısal Kendin” önerimizin şimdi pek de kabul görmediğini gözlemlemekteyiz. Yıllar öncesine dayanan teknoloji evrimi, başlangıcından itibaren geçen zaman diliminde ve günümüzde, hala kuşkuyla ve tedirginlikle karşılanmaktadır. Ancak gelişmeler yavaşlamak yerine artan ivmelenmesiyle birlikte, takip eden yıllar içinde o günkü tahmin ve sezgileri geride bırakmaya devam ediyor.

Daha sonraları Nobel Ödüllü ünlü yazar Kazuo İshiguro “Klara ve Güneş” “AF” yapay arkadaş kavramını duygusal bir eserde kaleme aldığı yapıtına değinmiştik. Konuyu umursamış ve sanki o zaman dilimini güncel yaşıyormuşçasına, yazarın aktarımdan etkilenmiştik. Klara kendisine, insanlığı mutluluğa eriştirmek olarak benimsediği amacı doğrultusunda davranışlarını şekillendirebiliyor ve anlatabiliyordu. ICTMedia Mart 2021 sayısında Sayısal İkiz anlayışının ötesinde yaşanacak gelişmeler neticesinde Yapay Zekânın karşımıza düşünen bir robot olarak çıkabileceği endişesini de değerlendirmiştik.

Kendimize şu soruları yöneltmekten kaçınmamalıyız. Teknolojik ve yönetsel evrim daha öncesinde değindiğimiz çerçevede gelişmesini sürdürdü mü? Yeniliklerin peşinden koşarken farkında olmadan temel hususlar geride kalmış olabilir mi? Çarpıcı veya bilinmesi istenmeyen sonuçlar bütün boyutları ile araştırılıyor mu? İz bırakılmadan karda yürünüyor da farkında mı değiliz? Aklımızı karıştıran soruların cevaplarına ulaşmanın oldukça karmaşık olduğu gerçeğiyle yüzleşiyor muyuz?

Kavramsal yaklaşım çerçevesinde Sayısal İkiz, varlıkların sanal ortamda temsil edildiği, yapay zekâ algoritmaları ile desteklenen zeki yazılım platformları olarak hayal edilebilir. Böylesine gelişmiş sanal yardımcıların, öğrenme kabiliyeti sonucunda merak edilen her türlü bilmeceye, çözüm önerisinde bulunacak olması da yadsınmamalıdır. Varlık tanımı, içinde insan, makine, nesne, doğa bulunduğu bilinci ile geliştirme faaliyetleri yürütülmektedir. Dikkatle incelendiğinde Yapay Zekânın bir yardımcı yol gösterici, açıklayıcı sorumluluğu yerine getirmek üzere uğraş verdiği hatırlanmalıdır. Oysaki Sayısal İkiz öğretildiği kavrama yeteneği sayesinde çift taraflı iletişim içinde bulunabilecektir. Sayısal İkizin yararlanacağı araçların içinde haliyle yapay zekâ da sayılmaktadır. Sayısal İkizin türeteceği ve hayrete düşeceğimiz, fikirlerin sunulmasına şaşırmamaya alışılmasının zaman alacağı kuşkusuzdur. Düşünmek ve ikna olmak, önerilerin beğeni ve doğruluk isabeti ile orantılı olacağı beklenmektedir. Sayısal İkiz teklif kurgusunun, işletme ve uygulama sürecinde başarılı sonuçların elde edilmesi karşılıklı özgüveni arttırabilecektir.

Örneğin bir ağacın meyvelerinin olgunlaştığı iletmesi ve kimyasal, biyolojik yapısı hakkında bilgi sağlaması sıradan bir görev olarak kabullenilebilecektir. Yönetim görüşmelerine birlikte katılıp, alınan kararın Sayısal İkizin üreteceği önerilerin haddini aşmadan yerine getirilmesi onu ne kadar tanıdığınızla orantılı olacaktır. Belki asabınız bozulabilecek, içiniz daralabilecektir. Böylesi durumlarda Sayısal İkiz kesinlikle devre dışı bırakılmamalıdır. Danışmayı sürdürmek ve duyularınıza güvenerek tutumunuzu yeniden tasarlamanın göreviniz olduğunu unutmamalıdır. Asla kendinizi kaptırmadan, usanmadan yola devam edilmelidir. Sayısal İkizi bir seçenek olarak konumlandırmak ve bu yükümlülüğünden vazgeçmemek başarının anahtarı olacaktır. Bilim kurgu filmlerinde izlemeye alışık olduğumuz sahnelerin olağan yaşayış tarzında belirmesinin kısa süre içinde oluşacağı tahmin edilmektedir.

Sanayi ve üretim yüzeyine taşmakta olan dalga görmezden gelinmeyecek yüksekliğe ulaşmıştır. Engeller koyarak, seli yavaşlatmanın, geleneksel yöntemlerle sürece devam etmenin riski, müşterilerden ve pazardan kopma olarak işe yansıyacaktır. Kuruluşların Sayısal İkiz felsefesine sahip kaynaklar ile donatılması olmazsa olmaz koşuldur. Elbette sürekli dile getirilmekte olan insan kaynakları uyumluluğunun üzerinde durulmalıdır. Her çalışanın katılımcı olacağı hiç kimsenin dışarda kalmadığı bir öğrenim seferberliği başlatmak, beraberinde rekabetçiliği getirecektir. Pazar ile buluşturulan bütün ürünlerin ağ bağlantısının sağlanacağı ve Sayısal İkizlerinin de kimlik olarak, aynı anda sahada yer alacak olması farklı bir anlam taşıyacaktır. Söz konusu milyarlarca ürün iletişim kurma kabiliyetleri vasıtasıyla durum ve ortamları hakkında çift yönlü bilgi akışı sağlayabileceklerdir. Dolayısıyla ürün tasarım şartnamelerinin bu doğrultuda hazırlanmasının vazgeçilmezliği aşamasına varılmıştır. Pekişen bağlantıların üzerine inşa edilecek esnek yapıların sınırsız hizmet üreteceği malum bilgidir. Yaratıcılık ve yenilikçilik bu dolambaç içinde her seferinde çıkışı bulmak ile örtüşmektedir.

Özellikle gerçek ve sanal ortamların eş zamanlı işleyişi üretim tesislerinde kaçınılmaz olarak öncelik alacaktır. Gerçek ortamda yürütülen bütün faaliyetlerin sanal eşleri de aynı mekân ve zaman diliminde özdeş hareket edeceklerdir. Bir otomobilin tekerleğinin yerleştirilmesinde kullanılan bir vida gerçek ortamda nasıl takılıyorsa, aynı anda sanal ortamda da izlenebilecektir. Bu sebeple farklı senaryoların icrası gerçek üretim bandına ihtiyaç duyulmadan test edilebilecektir. Ayrıca günümüzde son derece ciddiye alına siber güvenlik meselesi saldırıların sanal ortama yönlendirilmesi ile kontrol edilebilecektir. Böylece oluşacak hasar sanal ortamla sınırlı olacak gerçek ortamda çalışmakta olan makineler sarsılmayacaktır.

Erişmekte olduğumuz aşamanın çok ötesine geçmek gerekirse, aradığımız cevap zihnimizi zorlayabilir. Gerçek fabrikada her eylemin sanal ikizi tarafından bire bir izlendiğinden yukarda bahsetmiştik. Peki, tam tersi bir durum tatbik edilebilir mi? Örneğin sanal ortamda elinize aldığınız bir kalem, gerçek ortamda da üzerine düşeni yapabilecek mi? Böyle bir teknoloji mümkün olabilecek mi? Size rahat vermediğimin farkındayım. Ayrıca haksızlıkta etmek istemem çünkü bu yol tamamen sayısal İkizlerle yapay zekâ iletişimi donanımlı robotların buluştuğu kavşağa çıkmaktadır. Daha şimdiden görsel ve işitsel eksenler sonrasında diğer duyuların etkileşimi bilimsel uğraşma safhasını geride bırakma aşamasındadır.

Sayısal İkiz tasarım ilerlemesi yoğun yatırım programları ile desteklenmeye devam edilmektedir. Düzenlemenin ise teknoloji boyutu ile yetinilmeden yönetsel ve duygusal neticeleri nasıl kapsayacağı tartışılmaktadır. Konunun öğrenilmesinde neredeyse düz yürüyüş yerine koşarak takla atmaya başlamak olarak algılanması, hakiki mücadele olacaktır. Sayısal İkizler henüz yaşantımızda yerleşik olarak faaliyet göstermeye yakın görünmemektedir. Yapay zekâ ile iletişim kurulmasının emekleme safhasında bulunduğumuz gerçeğinden hareket edilecektir. Önümüze konan tabağın görüntüsü beğeniyle karşılanmaktadır. Lakin hâlihazırda yemeğin tadına bakma ile yetindiğimizin altını çizmekte fayda olduğu düşünülmektedir. Çoğunlukla sunulmakta olan aşın lezzetinin farkında olarak yeni uygulama alanlarının araştırması süratle devam ettirilmektedir. Sayısal İkizin ana menüde bahsedilmesinin an meselesi olduğu kaçınılmaz olarak da ufukta görülmeye başlamıştır. Çağdaş çözümlerin insanlık için faydası kuşkusuzdur. Ancak hedefin bilgi toplamak ve neticesinde davranışlarımızı yönlendirmek olduğunu da aklımızdan çıkarmamak düşüncesinde olmalıyız. İhtiyacın çok ötesinde tükettiğimizin ve satın aldığımızın farkına varmalıyız. Özetle saman altında su yürütülmesi gizemini keşfetmek doğa açısından kurtarıcı olabilecektir.

Sonuç olarak Sayısal İkizler bir hayal olmaktan çıkmıştır ve yankısı kulalarımızda çınlamaya başlamıştır. Titizlikle yürütülen atılımın, sistem mimarlarının insanlık için, iyilik için emek verdiklerinden kuşku bulunmamaktadır. Şimdiden, Sayısal İkizlerin olgunluk seviyesini ve oluşumunu kestirmenin duyarlılığa dayandığının farkındayız. İstikametimizden sapmadan, anlık ve çevik adımlarla, gelişmelerin ayrılmaz parçası olma konumumuzu güçlendirmeliyiz. Öğrenmek ve öğretmek önceliğini haritalandırarak amacımıza kavuşabilir ve dayanıklı dokunuşlarımız ile yarışı ön sıralarda sürdürebiliriz.

İcrayı San’at Eyle