3 sene önce, Temmuz 2016 tarihli ICT Medya dergisinde 5G ile ilgili bir yazı yazıp bu yeni sistemin özelliklerinden bahsetmeye çalışmıştım. O zaman 2020 yılı gibi devreye girebileceği öngörülen 5G mobil iletişim sistemleri tahmin edilenden biraz daha önce, 2019 yılının ortalarında devreye girmeye başladı. Şu anda dünyada yaklaşık 150 operatör 5G sistemlerini kısmi de olsa devreye aldılar, bir o kadar operatör de denemelerini yapmakta. 5G sistemi ile ülke ekonomilerine çok ciddi katkılar geleceğini öngörmekten öte, bunun farkında olan yönetimler, bu konuda çalışmalarını hızlandırıyorlar, operatörlerin önlerindeki engelleri birer birer ortadan kaldırıyorlar, bir yandan da ekonomik aktörlerini yani şirketlerini ve kullanıcılarını yeni düzene hazırlıyorlar. Hatırlanacağı gibi 1990’larda internetin hayatımıza yeni yeni girmeye başladığı günlerde "yeni ekonomi” diye bir kavram ortaya çıkmış, şirketlerin iş yapış şekillerinin tamamen değişeceği anlatılmış ve herkesin buna hazır olması gerektiği yazılıp çizilmişti. Gerçekten de öyle oldu ve internetin yaygınlaşması tüm dünyada iş yapış şekillerini değiştirdi. Dokunmatik ekranlı cep telefonları, 3G ve 4G altyapılarının yaygınlaşması ve veri kullanımını kolaylaştırmasıyla mobil operatörlerin bir anlamda hayatlarını kurtardı. Böylece tüm dünya ekonomileri, internetin ve mobilitenin yarattığı rüzgâr ile katlanarak büyüdüler. Şimdi yepyeni bir tekno-ekonomik değişim ile karşı karşıya kalıyoruz, “5G ekonomisi”. Bu öyle bir dalga olacak ki ekonomiler üzerindeki sonuçları, internet etkilerinden çok daha fazla ve kapsamlı olacak, çünkü ekonomik hayatı reel ekonomi de dahil her şeyini kökten etkileyecek bir değişim hayatımıza girecek. Tüm ekonomilerde %35’lere varan artışlar görülecek.

5G mobil iletişim sistemleri ile ilgili genel bir özet vermek gerekirse 3G iletişim sistemlerinde veri indirme hızı saniyede 384Kb olmuştu, 4G de bu hız 100Mbitlere, 4.5G de ise 300Mbitlere çıkmıştı. Şimdi 5G ile bu hız 1 Gigabit ile 20 Gigabitler seviyesine çıkmakta. Bu hızın anlamı, 3G sisteminde de 4K kalitesinde bir filmin indirilme süresi saatler alırken 5G sisteminde saniyeler alacak olması şeklinde nesnelleştirilebilir. Bunun yanında uçtan uca erişim süresinin 1 mili saniye altında kalması ve aynı anda sisteme bağlanacak uç cihazlarında da 4G’de olduğundan 1000 kat daha fazla artış olabileceği de temel olarak 5G sistemlerinin ortak özellikleri olacaklar.

5G sistemlerini kullanacak olan ve genelde “akıllı” veya “internete bağlı” olarak adlandırabileceğimiz uygulamaların, servislerin, cihazların teknik beklentileri birbirlerinden çok farklı olacak. Mesela lojistik ve taşımacılık sektöründe kullanılacak cihazlar ve sensörler bir anda çok fazla veri iletmeyeceklerinden daha düşük veri hızlarına fakat daha geniş kapsama alanına ve çok doğru konum bilgisine gereksinimleri olacak. Bunun yanında akıllı şebekeler dediğimiz elektrik, su, gaz şebekelerinde kullanılacak uygulamalar, zamana dayalı hızlı kararlar alabilmeleri için, mesela bir gaz kaçağı durumda vanaların kapatılması gibi, sensörlerde üretilecek bilgilerin merkeze çok hızlı iletilmesini bekliyor olacaklar. Sağlık sektöründe binlerce kilometre uzaktan yapılacak bir tıbbi operasyon için veri hızları, iletilecek verinin çokluğu yüzünden band genişliklerinin de yüksek olması ve de belki en önemlisi ağ bağlantısının sürekli ve kesintisiz olması gerekecek. Bunun gibi örnekler çoğaltılabilir ve böylece 5G mobil iletişim sisteminden beklentilerin ne kadar çeşitli ve yüksek olduğu ortaya çıkıyor. Bu gereksinimlerin sağlanması için 5G sistemlerinde, daha önceki 3G ve 4G ağ sistemlerinde olmayan bazı yeni özellikler de bulunmakta. Çok fazla teknik konulara girmeden bazı önemli noktaları belirtmekte fayda var.

5G sistemleri ile gelecek olan önemli yeniliklerin başında 5G New Radio (5GNR) denilen ve 3PPP uluslararası telekomünikasyon konsorsiyumunun standartlarını düzenlediği yeni kablosuz erişim altyapısı. 5G sistemleri bu yeni 5GNR yapısını kullanmakla beraber daha önce geliştirilen ve şu anda birçok ülkede kullanımda olan 4G LTE-A sistemlerinin altyapılarını da kullanıyor olacak. Bunun yanında yeni nesil lisanssız WİFİ sistemleri ile de tam olarak entegre çalışacak. Bir başka önemli özellik de yukarıda bazı örneklerini verdiğimiz dikey kullanıcıların beklentilerini en optimum şekilde karşılamak için 5G ağlarını sanal olarak dilimleyebilme özelliği olan “Network Slicing” fonksiyonu. Sadece bu özellik için 6-7 sene çalışan şirketler var. Bunun yanında veri merkezlerinde de sık sık kullanılan SDN, yazılım tabanlı ağlar ve NFV, ağ fonksiyonlarının sanallaştırılması gibi özellikler de 5G yapılarında kullanılıyor olacaklar. 5G ile gelen teknik ağırlıklı başka birçok yeni özellikler de geliyor, bunlardan da zaman içerisinde okuyucuyu da teknik detaylara çok boğmadan bahsedeceğiz. Bütün bu altyapı çalışmalarının yanında 5G sistemlerini kullanacak uç cihazlarının gelişimi ve pazara sunulması da ayrı bir mesele. Şu anda bazı firmalar 5G uyumlu telefonlarını üretmiş ve kullanıma sunmuş durumdalar ama daha gidecek çok yol var.

Bugün için Ericsson, Nokia, Huawei, Samsung, Qualcomm ve diğerleri gibi bütün büyük telekom altyapı sağlayıcıları uçtan uca 5G çözümleri sağlıyorlar. 5G lisansları için ise yeni frekans ihaleleri de sürekli açılmakta. Bazı ülkeler bu frekansları operatörlere bedelsiz verirken bazı ülkeler de mesela Almanya gibi bu lisans ihalelerinden çok ciddi gelir elde ediyorlar. Türkiye’de ise 5G için frekans ihalelerinin ne zaman yapılacağı henüz belli değil. Yerli milli 5G altyapı çalışmaları ise 2 koldan devam ediyor. Bu konsorsiyumların bir koordinasyon altında çalışması ve zaten kıt olan milli kaynakların daha bilinçli kullanılması konusunda yetkili kurumların, başta Bilgi ve İletişim Kurumu olmak üzere inisiyatif kullanması ve sektörü yönlendirmesi gerekiyor. Bu çalışmaların yanında 5G mobil iletişim sistemini kullanacak olan bütün gerçek ve tüzel kullanıcıların yani birey ve şirketlerin bilgilendirilmesi için çalışmaların özellikle sivil toplum kuruluş ve sektör dernekleri tarafından başlatılması gerekiyor. Bunların yanında Nesnelerin İnterneti, Endüstri 4.0 gibi yapıların da 5G altyapısını kullanacak olması, olaya daha kapsamlı bir vizyon dahilinde bakılmasını elzem kılıyor. Bu işi kimin yapabileceği is cevaplanması gereken en önemli sorulardan birisi.

5G konusu sadece bir yazıda anlatılamayacak kadar geniş, gelecek sayılarda da bu konuyu irdelemeye devam edeceğiz.