TV programlarının verimli ve düşük maliyette akıllı telefonlara ve tabletlere yayınlanması konusu gerçekliğe bir adım daha yaklaştı. Haziran 2017’de, 3GPP (3. Nesil Ortaklık Projesi) uluslararası standardizasyon kuruluşu, geniş-hücresel 4G ve 5G şebekelerinde yayın içeriği iletimi için kritik ön koşulları destekleyen Release-14 Standardını sonuçlandırdı. Release-14 bildiğimiz klasik karasal TV yayın yöntemleriyle aynı karakteristikleri sunmaktadır.

Release-14’ün sonuçlandırılması ile, artık cihazlarda, hizmetlerde ve mobil şebekelerde TV yayın uygulaması başlatılabilir. 3GPP standartına yapılan bu ilaveler mevcut eMBMS sistemine yapılan değişik iyileştirmeleri içermektedir. Bu iyileştirmeler, SIM kartsız ve kimlik denetimi (authentication) olmadan alış ve yayın uygulamaları için mevcut iletim kapasitesinin % 100'üne kadar kullanma seçeneği gibi özellikleri içermektedir. Baz istasyonu aralıklarının önemli ölçüde genişletilmesi, ekonomik alan kapsaması için yayın verici istasyonların kullanılmasına imkan sağlayacaktır. Ayrıca bir geri dönüş kanalı gereksinimi olmadan yalnız-alış modu da 3GPP standartında gerçekleştirilmiştir.

Bu yapı içinde şebeke operatörleri, inter-aktivite ile birlikte çeşitli TV içerik dağıtım yöntemlerini birleştirebilecektir. Mobil şebeke operatörleri, tüm şebekelerinde aynı anda TV programlarını iletmek zorunda kalmayacak olup; bu da verimliliği arttıracaktır. Ayrı bir yayın verici şebeke üzerinden iletim de mümkün olabilecek, böylece o şebekeye ait abonelik olup olmadığına bakmaksızın, tüm kablosuz cihazların TV programlarını almasına izin verilecektir. Standart aynı zamanda TV yayıncılığında halen kullanılan iletim ve kodlama formatlarının 4G ve 5G şebekelerinde de kullanılabileceğini belirtmektedir.

Yeni 5G standardının ilk versiyonu 2018 yılına kadar piyasaya çıkacak ve bundan sonra yüksek bant genişliği veri uygulamaları için evrensel bir sistem haline gelecek şekilde geliştirilecektir. 2020'den itibaren 5G'nin bir parçası olarak yayın uygulamaları için ilave geliştirmeler bekleniyor; bunlar 2025 yılı itibariyle kitlesel pazar için popüler yayın hizmetleri olarak kullanılabilecektir.

Release-14’teki gelişmeler eMBMS ve tek yönlü yayın üzerinde hem mobil cihazlar ve hem de sabit TV alıcı setlerine TV hizmetleri için geliştirilmiş destek sağlayacaktır. Yapılan geliştirmeler, mobil şebeke operatörleri ve hizmet sağlayıcılar arasında ve 3GPP sisteminin kendisine-ücretsiz yalnız alış hizmetlerinin verilmesine imkan sağlamak üzere geliştirilmiş yayın desteği ve sistem iyileştirmeleri için- medya dağıtımı ve kontrolü, radyo geliştirmelerine ait standartlaştırılmış bir arayüzü içermektedir. HD kalitesinde TV hizmetleri, özel uygulamalar sayesinde akıllı telefonlar ve tabletler gibi mobil cihazlar üzerinde yaygın olarak bulunurlar. Bu uygulamalar etkileşim, kişiselleştirme ve içerik seçimi için her bir kullanıcıya bireysel olarak bağlıdır. Şimdi, Release 14 ile 3GPP özellikleri ile mobil şebeke operatörleri, yayıncılara ve içerik sağlayıcılara ek özellikler ve kontroller sunabilir. Geleneksel karasal televizyon hizmetleri geniş ekranlar kullanan sabit TV setlerine, şu anda daha yüksek kaliteli, HD ve UHD (ultra-yüksek çözünürlüklü) çözünülürlüklere ve ayrıca daha iyi resim kalitesi için HDR'ye (yüksek dinamik aralık) doğru gelişmektedirler. Televizyon hizmetleri daha bağlantılı (içerik erişimi için internete bağlantılı) ve etkileşimli hale gelmektedir.

3GPP eMBMS radyo arabirimi verimliliğini ve esnekliğini arttırmak ve içerik sağlayıcılar, yayıncılar ve mobil şebeke operatörleri için sistem mimarisi ve medya formatları esnekliğini geliştirmek amacıyla çeşitli değişiklikler yapılmıştır.

Bu değişiklikler aşağıda sunulmaktadır;

Yüksek spektral verimlilikte daha geniş baz-istasyonları arası mesafesi desteği: Özellikle kırsal alanda, 15 km’ye kadar iki baz-istasyonu arası mesafesiyi destekleyerek çatı tipi anten ile 2bps/Hz spektrum verimliliği sağlama. Ayrıca özel uygulama ile araçlara monteli antenler ile yayın alış imkanı.

Özel ya da karma eMBMS taşıyıcısı: Tek bir taşıyıcı üzerinde karma unicast ve broadcast hizmetlerine izin vererek %100’e kadar genişbant kaynak tahsisi, ve özel taşıyıcılar için bağımsız bir sistem bilgisi ve senkronizasyon sinyalleri.

Yeni alt-çerçeve tipi: Önceki standartlara göre eMBMS (tek frekanslı şebekede multicast-broadcast) iletiminde ek-yük (overhead) azaltmak için tekli yayın kontrol bölgesi olmadan yeni eMBMS alt-çerçevesi.

Paylaşılmış eMBMS Yayını: İşletmecilerin bir paylaşımlı eMBMS içerik dağıtım platformu içine kendi eMBMS şebekelerini dahil edebilmeleri. Bu aynı içeriğin, aynı zamanda farklı şebekeler üzerinde yayınlanmasını önleyerek kapsama ve bantgenişliği verimliliğini iyileştirmektedir.

Yalnız-alış modu: Bu mod, SIM kart veya 3GPP aboneliği olmayan cihazların 3GPP eMBMS TV hizmetlerinin bir alt kümesine erişmesini sağlar. Bu mod, eMBMS'in geleneksel TV alıcılarına erişimini genişletmek için önemlidir. Bu tür medya iletimine ilaveten, bir genişbant bağlantısına sahip aboneler gelişmiş ve zengin hizmet seçeneklerine erişebilirler ve örneğin bir SIM kartı varken aktivite için bağımsız tekli yayın ile bunu birleştirebilirler. Sabit TV setleri de aynı imkanlardan yararlanabilirler, örneğin genişbant bağlantı entegrasyonu sayesinde canlı TV yayını ile bağlantılı interaktif hizmetlere erişebilirler.

Ücretsiz yayın hizmetleri: Yalnız-alış modunun spesifik bir uygulaması eMBMS üzerinden ücretsiz içerik yayınını mümkün kılar. Sağlanan hizmetler, mobil abonesi olmayanlar da dahil olmak üzere herkes tarafından alınabilecek şekilde dağıtılabilir. Bu olanak kamu yayın koşullarını desteklemek için mobil yayın uygulanabilirliğini genişletmektedir. En son 3GPP spesifikasyonları ayrıca 470-790 MHz spektrum aralığında Avrupa Birliği kararlarına uygun olarak çalışabilir. Bu şekilde, mevcut TV alıcıları ve eMBMS ile çalışabilen cihazlar üzerinden alış için çatı tipi antenlerle uyum içinde ücretli ve ücretsiz TV hizmetlerinin etkin dağıtımı çok önemli bir gelişmedir.

xMB (interface between Mobile network and Broadcaster: mobile şebeke ile yayıncı arasındaki arayüz): eMBMS sistem işlevlerine erişimi kolaylaştırmak için içerik sağlayıcıları ve yayıncılar artık standartlaştırılmış xMB (yayın uygulama programlaması) arayüzü aracılığıyla TV servisini kurabileceklerdir.

API(Application Programming Interface: Uygulama Programı Arayüzü): Karmaşık eMBMS prosedürlerine erişimi kolaylaştırmak üzere web ve kullanıcı geliştiricileri için yeni bir eMBMS uygulama programı arayüzü geliştirilmiştir. Bu arayüz, eMBMS istemcisinden içerik alıcı uygulamasına kadar olan mobil sistem kullanıcı donanımında bulunur ve uygulamalara hizmet sağlamak üzere xMB aracılığıyla ilgili bilgiyi sağlar. Bu, örneğin hizmet yapılandırması ve güncellemeleri gibi tipik mobil uygulamaların ve içerik sağlayıcının herhangi bir eMBMS / yayın dağıtımının yanı sıra doğrudan bir bağlantı kurduğu OTT (Over-The-Top) hizmet yaklaşımlarını engellemez.

Medya formatları: UHD TV’yi desteklemek için Release-14 ile medya codec bileşenleri ve formatları televizyon yayınları için tanımlanan değerlere yükseltilmiş ve uyumlu hale getirilmiştir. HDR (High Dynamic Range: Yüksek Dinamik Aralıklı) desteği Release-15’e dahil edilecektir.

eMBMS transparant iletim modu: Bu yeni eMBMS iletim modu, 3GPP medya katman hizmetleri ve medya dosya formatlarıyla kısıtlı olmamak üzere değişik TV formatlarını destekleyecek şekilde düzenlenmiştir. Release-14 şimdi DVB ve ATSC 3.0 gibi TV yayın organizasyonları tarafından tanımlanmış harici içerik formatlarını da desteklemektedir. Bu TV yayıncıların, IP üzerinden MPEG-2 TS’in (Transport Stream: Transport Veri-akışı) kullanımı dahil, kod çevrimi olmaksızın doğal formatında eMBMS nakli aracılığıyla kendi içeriğini sağlamayı mümkün kılar. Dahası, mevcut TV alıcılarının, örneğin mevcut MPEG-2 TS alıcıları ve diğer ekipmanların yeniden kullanılmasına izin verir.

3GPP eMBMS, TV hizmetleri desteğini iyileştirmek için önemli ölçüde sistem ve mimari güncellemeleri sağlamıştır. Bu özellikler TV yayın işi cephesinde geçmişte ortaya çıkan önemli sorunlarla doğrudan ilgili konulardır. Örneğin, çatı tipi ve otomobillere monteli antenler için daha yüksek spektrum verimliliği, şebeke paylaşımı ve iyileştirilmiş esneklik, işletme ve sistem kurulumu maliyetlerini önemli ölçüde azaltabilir. Ücretsiz ve şifresiz yalnız-alış hizmeti kamu TV yayıncılığı için beklenen hizmet iletimi modelini karşılamaktadır. Bu yenilikler, mobil şebeke ve yayıncıların esnek bir şekilde yeni TV hizmetlerini ve uygulamalarını gerçekleştirmelerini ve hizmetlerini daha geniş bir yelpazedeki cihazlara yaymaları imkanını sağlayacaktır. Kısaca yeni standart artık “sayısal karasal TV yayınlarını yüksek güçlü TV vericileri yerine mobil şebekeler üzerinden gerçekleştirmeyi” teknik olarak tamamen mümkün kılmaktadır.

ICT Dergisini uzun süreden beri takip eden değerli okuyucularımız belki hatırlayacaklardır, 2014 yılından beri özellikle ülkemizde sayısal karasal TV yayınlarının mobil şebekeler üzerinden hücresel TV olarak yapılması ile ilgili olarak pek çok makalemiz yayınlanmıştır. Bu makalelerimizde, ülkemizde henüz gerçekleştirilemeyen ASO nedeniyle önemli bir fırsat yakalamış olduğumuz ve mevcut 470-694 MHz bandında sayısal karasal TV programlarının mobil şebekeler üzerinden yapılmasının pek çok yararları sıralanmış ve bu konu hakkında çalışmaların bir an önce başlatılması gerektiği de ifade edilmişti.

3 yıl önce bir mobil operatörümüz konuyla ilgilenmiş ve bu operatörümüz ile sayısal karasal TV yayınlarının hücresel olarak yapılabilmesi için bir kaç kez görüşmelerde de bulunmuştum. Ancak o tarihlerde konuya gayet sıcak yaklaşan bu mobil operatörümüz sonradan konuya olan ilgisini bilemediğim nedenlerden dolayı yitirmişti. 2016 yılının Haziran ayında ise yine aynı konu için diğer bir mobil operatörümüzün teknik yetkilileri ile konuşma fırsatım oldu. Toplantı sonrasında bahse konu mobil operatörün yetkilileri konunun şu an için önem arzetmediğini belirterek, mevcut mobil şebeke teknolojisi ve kullanıcı terminallerinin bu yayın için henüz yeterli teknik gelişime erişmediğini söylemişlerdi.

Halbuki operatörlerle yapılan konuşmalarda böyle bir uygulama sürecinin projenin başlatılması görüşmeleri, teknik grupların oluşturulması ve testler vs gibi tüm çalışmaların en az 4-5 yıl süreceği ve nihayetinde 2020 yılında 5G ile birlikte projenin sonlandırılarak TV yayınları için mobil şebeke ve terminal bazında tüm teknik hususların tamamlanacağı ifade edilmişti.

Operatörler dışında, merkez teşkilatları olarak bu teknoloji ile yoğun bir şekilde ilgilenen bazı önemli yabancı mobil donanım ile TV alıcısı ve mobil terminal üreticilerinin ülkemizdeki yetkilileri ile bir kaç defa temasa geçmeye çalışmama rağmen nedense bu firmalar da konuyla pek ilgilenmediler. Oysaki EBU başta olmak üzere dünyaca ünlü bir çok mobil donanım üreticisi (Ericsson, Nokia), TV alıcısı ile mobil telefon üreticileri (Samsung gibi) ayrıca LTE-B ve eMBMS hizmetlerini sağlayan Snapdragon yongalarını üreten Qualcomm ve diğer pek çok firma, araştırma kurum ve kuruluşları ile BT, TIM gibi telekom şirketleri ile SWR (Almanya), NHK (Japonya), TDF (Fransa), Teracom (İsveç) yayın kuruluşları da bu konuyla oldukça yakın ilgilenmekte ve yoğun çalışmalar yürütmektedirler. Buna en iyi örnek ise daha önceki yazılarımızda bahsetmiş olduğumuz Avrupa’da halen çalışmaları devam eden 5G-Xcast (kısaca 5G’de yayıncılık) Projesidir. Bütün bu çalışmalara karşın ülkemizde hem de önümüzde çok büyük bir fırsat varken niçin bu alanda bir ilgisizlik var pek anlaşmış değilim doğrusu.

Release-14 Standardının tamamlanmış olması ile artık sayısal karasal TV yayınlarının mobil şebekeler üzerinden yapılabilmesi konusunda teknik herhangi bir engel olduğunu söylemenin geçerli bir nedeni olmayacaktır. Ayrıca bu standart, yukarıda bahsedildiği üzere TV yayıncılarına, DVB ve ATSC 3.0 gibi kendi formatlarını da desteklediği için herhangi bir kod dönüştürücüsüne gerek olmadan içeriklerini orijinal olarak eMBMS aracılığı ile yayınlayabilme imkanı da sağlamaktadır.

Pek çok kez belirtmiş olduğumuz gibi ülkemizde, başta TV kanalları ve mobil operatörler olmak üzere, yerli reklamcı ve yazılımcı şirketler ile mobil cihaz ve TV alıcı cihaz üreticileri için bu proje telekom pazarında çok büyük bir hareketlilik getirecek ve bu pazara milyarlarca $’lık ek katkı sağlayacaktır. Bu projenin yararı sadece bu alanla kalmayacak ayrıca, havadan TV yayınları için ülkemizde halen oldukca verimsiz olarak kullanılan 470-694 MHz UHF bandının büyük bir bölümü boşa çıkacak ve kalan bu kısım mobil operatörlere tahsis edilerek devlete de büyük miktarda lisans geliri sağlanacaktır. Ayrıca kapsama alanı çok geniş olan bu bant kullanılarak, özellikle kırsal alanda ve altyapı maliyetlerinin yüksek olduğu yerlerde internet hizmetlerinin mobil şebekeler üzerinden kullanıcılara çok daha ekonomik olarak verilmesi sağlanabilecektir.

47. proje kapsamında, özellikle kullanım ve izin ücretlerinin mobil terminallerden farklı olarak yapılacak yeni bir ek düzenleme ile çok makul bedellere indirilmesi sayesinde kablosuz akıllı sayaçlar tüm ülkemizde kolayca yaygınlaşabilecektir. Yerli üretim imkanı da mevcut olan milyonlarca akıllı sayaç cihazının üretimi, kurulumu, bakımı ve yedek malzeme temini ve yazılımları ile enerji piyasasına da önemli katkılar sağlanacaktır.Akıllı sayaç kullanımının yararı sadece cihaz nedeni ile oluşacak önemli bir pazarı faaliyeti ile kısıtlı kalmayacak, özellikle sayaç okuma, kaçak enerji kullanımı gibi bu sektör için halen büyük önem arzeden sorunların da çözümünde yardımcı olacaktır. Halen kırsal alanda elektrik sayaç ölçümleri ile yer altı su kaynaklarının kullanımının ve denetlenmesinin ne kadar zor olduğu herkes tarafından bilinmektedir. UHF bandından makul ücretler içinde kullanılacak akıllı cihazlar bu sorunun giderilmesine de önemli katkılar sağlayacaktır.

Ülkemizde akıllı şebeke (smart grid) sistemlerinin gerçekleştirilmesine de çok önemli katkılarda bulunacak bu yeni proje ve düzenleme ile ülkemize çok ciddi yararlar sağlanmış olacaktır. Bunlara ilaveten gerek akıllı sayaç ve gerekse de akıllı şebeke işletmelerinden mobil operatörlerlerimiz de ciddi ölçülerde gelir elde edeceklerdir.

Bu kadar geniş ve yararlı uygulamalar dışında proje hayata geçirebildiği takdirde dünyada ücretsiz ve açık TV yayınlarını mobil şebekeler üzerinden gerçekleştiren ilk ülke biz olacağız ve bu belki de medya, yayıncılık ve telekomünikasyon dünyasında bir örnek teşkil edecek. Ülkemizin bu konularda uluslararası alanda adının duyurulması için bundan daha iyi fırsat olabilir mi? Bahse konu sektörlerde çeşitli konularda her yıl onlarca toplantı, seminer, çalıştay, panel, tartışma, sunum, tanıtım vs yapıyoruz ülke içinde fakat sonuç ne? Bu çalışmaların ilgili sektörlere pozitif olarak dönüşü olan çok önemli ya da dünyada ses getirecek sonucu olan bir örneğini gösterebilir miyiz? Ama niçin TV yayınlarının mobil şebekeler üzerinden yapılması konusu gündeme hiç gelmez anlamıyorum!.

Bütün bu yapmış olduğumuz açıklamalar ve vermiş olduğumuz bilgiler sonucunda artık ivedilikle “sayısal karasal TV yayınlarının mobil şebekeler üzerinden gerçekleştirilmesi ve bu hususta hem UHF frekans bandında ve hem de ilgili diğer bazı konularda yeni düzenlemelere gidilmesi” çalışmalarına başlanılmasının vakti geldi de geçiyor artık. Frekans gibi hem de UHF bandında bu çok değerli, çok kıymetli ve kıt ülke kaynağının bir an önce yararlı hale getirilerek ülke ekonomisine katkısının sağlanması, sadece kamu kurum ve kuruluşlarının değil ayrıca ilgili özel sektör oyuncularının da en önemli görevi olmalıdır, bizden söylemesi...

 

Kaynakçalar:

- TV broadcast delivery improved on 4G and 5G networks (Broadband TV News) SEPTEMBER 1, 2017 08.31 EUROPE/LONDON BY ROBERT BRIEL

- October 13, 2017-3GPP, Release-14

Kısaltmalar:

eMBMS : evolved Multimedia Broadcast Multicast Services, Gelişmiş Multimedya Yayını Çoklu Yayın Hizmetleri

SIM : Subscriber Identity Module, Abone Kimlik Modülü

OTT: Over-The-Top , İnternet aracılığıyla video, ses ve diğer medya içerikleri iletimi

DVB : Digital Video Broadcasting, Sayısal Video Yayınlama

ATSC 3.0 : Advanced Television Systems Committee, Gelişmiş TV Sistem Komitesi, ABD’de yeni nesil TV yayın standardı.

ASO : Analogue Switch-Off, Analog TV yayınlarının kapatılması

MPEG-2 : Moving Picture Experts Group-2, Hareketli Resim Uzman Grubu tarafından standartları kabul edilmiş ses ve görüntü kodlama biçimi.