Türkiye'de e-devlet uygulamalarının tek kapıdan sunulması fikrine ilk kez 18 Kasım 2002'de kurulan 58. Hükümet tarafından hazırlanan acil eylem planında e-dönüşüm Türkiye Projesine yer verilmiştir. Kamu hizmetlerinin tek kapıdan sunumu ve sunulacak hizmetlerin geliştirilmesine yönelik stratejinin belirlenmesi 40 nolu eylem olarak planda yer almıştır.

e-Devlet kapısının teknik altyapısının kurulması çalışmaları ise ilk olarak 25/1/2005 tarihli ve 8409 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı uyarınca Türk Telekomünikasyon A.Ş. Tarafından başlamış. 24/3/2006 ve 10316 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı e-Devlet portalının kurulumu ve işletilmesi görevi Ulaştırma Bakanlığının ilgili kuruluşu olan TURKSAT A.Ş. ye devredilmiştir.

Bununla beraber Kamu kurum ve kuruluşları, Ulaştırma Bakanlığınca bu Karar çerçevesinde talep edilecek her türlü bilgi, belge ve desteği sağlamak ve TURKSAT Uydu Haberleşme ve Kablo TV İşletme A.Ş.'nin işin yürütülmesine dair önerilerine uymakla yükümlü kılınmıştır. Yapılan çalışmaların sonunda 8 Aralık 2008'de e-Devlet Kapısı açılmıştır. 2009 yılında ise e-Devlet portalına bağlı telefon çağrı merkezi açılmıştır.

Türkiye e-devlet portalı 2014 yılında TS EN ISO 9241-151 (İnsan-sistem etkileşiminin ergonomisi) ve TSEK 194-TS ISO/IEC 40500:2012 (WCAG) (Web içeriği erişilebilirlik standartları ve kriteri) sertifikaları almıştır. 2015 yılında ise e-devlet uygulaması mobil platformlardan da çalışmaya başlamıştır. Türkiye’de ulusal hedefler ve öncelikleri belirleyen üst seviye planlardan olan ve 2014-2018 yıllarını kapsayan kalkınma planının 10.sunda e-devlete özel bir önem verilmiştir. Kalkınma planı kapsamında da 6 Mart 2015 2015-2018 Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı ve 19.07.2016 tarihinde 2016-2019 Ulusal e-Devlet Stratejisi ve Eylem Planı yayınlanmıştır. 24.10.2019 tarihinde ise Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine geçilmesi ile beraber e-Devlet Portalının yönetimi Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi Başkanlığı’na (DDO) verilmiştir. Türkiye’nin dijital dönüşümüne öncülük etmek, Dijital Türkiye (e-Devlet) hizmetlerinin sunumuna aracılık etmek, kurumlar arası iş birliğini artırmak ve bu alanlarda koordinasyonu sağlamak amacı ile DDO bu tarihten sonra e-Devlet hizmetlerinin koordinasyonunu sağlamaya başlamıştır.

• 2002 / 20 Sayılı Başbakanlık Genel e-Türkiye
• 2003 / 12 Sayılı Başbakanlık Genelgesi e-Dönüşüm Türkiye
• 2003 / 48 Sayılı Başbakanlık Genelgesi e-Dönüşüm Türkiye Kısa Dönem Eylem Planı
• 2016 / 19.07.2016 tarihli ve 29775(2. Mükerrer) Resmî Gazete 2016-2019 Ulusal e-Devlet Stratejisi ve Eylem Planı
• 24.10.2019 tarihli 48 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile e-Devlet Kapısı’nın yönetilmesi görevi T.C. Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi Başkanlığı’na verildi.

 

Nisan 2022 itibari ile e-Devleti 59 milyon vatandaş, 869 kurumun sunduğu 6494 hizmet için kullanmaktadır.

e-Devlet Portalının Kullanım Amacına Göre Hizmet Türleri

· Başvuru Hizmeti

· Sorgulama Hizmeti

· Belge Üretme Hizmeti

· Ödeme Hizmeti

· Bilgilendirme Hizmeti

Süreç Nasıl İşlemekte

Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığının 3. Eylül 2016 Tarih ve 29820 sayılı e-Devlet Hizmetlerinin Yürütülmesine Yönelik Usul ve Esaslar Yönetmeliğinin geçici 2. Maddesinde “Kamu kurum ve kuruluşları kendi sistemleri üzerinden sundukları geniş kitlelere hitap eden ve olgunluk seviyesi yüksek olan e-Devlet hizmetlerini, bu Yönetmeliğin yayımı tarihinden itibaren en geç 24 ay içerisinde e-Devlet Kapısı üzerinden sunar.” Demekte tanımlar kısmında bulunan 4. Maddenin i bendinde ise olgunluk seviyesi yüksek e-Devlet hizmetini “Sağladığı toplam maliyet ve zaman tasarrufu ile bürokratik süreçlerde önemli sadeleşme sağlayan, ileri teknoloji gerektiren işlemlerin sunulabildiği, servis bazlı entegrasyonun kurum içinde tamamen sağlandığı ve kurum dışı entegrasyonu mevcut bulunan e-Devlet hizmeti” şeklinde tanımlamaktadır.

Buna göre sunulan hizmetin;

1. Olgunluk seviyesi yüksek bir hizmet olması yani bir süredir kullanılan ve kamuya mal olmuş olması gerekmektedir.
2. Bir uygulamanın e-Devlet kapısına devredilmesi kapatılması anlamına gelmemektedir. Her iki taraftan da hizmet sunulmaya devam edilebilir.

Bu e-Nabız’da olduğu gibi e-Devlet’ten yönlendirme şeklinde olabileceği gibi (yalnızca login hizmeti alma) HES Kodu gibi her iki taraftan da işlem alınabilir hale getirilerek veyahut yalnızca e-devletten sunularak yapılabilir. Burada temel maksat manuel kâğıt ortamında yapılan işlemlerin sayısallaştırılarak internet ortamına aktarılması ve vatandaşların zaman ve mekândan bağımsız olarak söz konusu hizmetlere erişilebilirliğinin sağlanması olduğu unutulmamalıdır.

Yine genelgede e-Devlet kapısına entegrasyon noktasında TURKSAT kendi çalışmalarını yapar demekte ancak diğer kamu kurumlarının kendi tarafında yazacağı servis ya da uygulamaları ücretsiz yapar vs. gibi bir ibare bulunmamaktadır. Buradan hareketle kamu kurumları dış kaynak yöntemi ile bu hizmetleri alabilecekleri gibi telgraf kanunun verdiği istisnayı kullanarak Sayıştay denetimine tabi bir devlet şirketi olan TÜRKSAT’a ücretine mukabil yaptırmak üzere gönderebilirler.

Geçmişte ve hali hazırda bu amaçla TÜRKSAT kamu kurum ve kuruluşları için ücrete mukabil birçok hizmet ve e-dönüşüm hizmeti yapmıştır. Birçok mobil uygulama geliştirmiştir. Zaman zaman TÜRKSAT özel sektörün rekabet gücünü elinden aldığı için eleştirilmektedir. Ancak Sayıştay denetimine tabi kamu kaynaklı bir şirket olması ve dışarıya ihale ettiği işlerde Devlet Malzeme Ofisi (DMO) gibi işletme giderleri için fark alması gayet normaldir (TÜRKSAT bu projelerden elde ettiği karı işletme giderlerinin yanı sıra AR-GE çalışmaları için kullanmaktadır).

Türkiye Avrupa Birliği Komisyonu’nun hazırladığı eGovernment Benchmark 2021 anketinde 36 ülke arasında 20. sırada, Birleşmiş Milletlerin hazırladığı e-Government Development Index 2020 raporunda 193 ülke arasından 53. sıradadır.

Bundan sonra ne yapılmalı?

Ülkemizin uluslararası endekslerde son 5-6 yıldır aynı yerlerde olduğunu görmekteyiz. Bu aşamaya kadar hızlı gelen e-devlet ve e-dönüşüm projeleri son zamanlarda yavaşlamaya başlamıştır.

Bunun en temel nedeni toplulaştırmanın yeterli seviyede olmamasıdır. Nisan 2022 itibari ile e-Devlet’te 869 kurumun sunduğu 6494 hizmet bulunmaktadır. Vatandaşın bu kadar çok hizmetin içerisinde aradığını bulması haliyle zor olmaktadır. Bunun için kamu kurumlarının toplulaştırıcı, vatandaşı yönlendirici, görsel ve grafiklerle destekli portaller yapmasında fayda bulunmaktadır. Başlangıçta e-Devlet’e servis sunmak bir başarı kriteri iken bu sayı binleri aştığında vatandaşa en az çaba ile işini gördürebilmek temel hedef olmalıdır. Yani artık e-Devlet’te sunulan hizmetlerin toplulaştırmaya ihtiyacı bulunmaktadır. UYAP vatandaş portalı, e-Nabız, internet vergi dairesi toplulaştırmaya verebileceğimiz iyi uygulama örneklerinden birkaçıdır. Vatandaş kurumların e-Devlet’te sunduğu onlarca, yüzlerce servisten hangisini kullanacağı konusunda yardım alma ihtiyacı duymakta, tam olarak e-Devlet kapısından istediği verimi alamamaktadır. Sözgelimi e-Devlet’te 150 civarı servisi bulunan SGK’nın UYAP vatandaş portaline, e-Nabız’a benzer bir şekilde vatandaşa sunduğu hizmetleri toplulaştıracak ve görselleştirecek bir uygulamaya ihtiyacı bulunmaktadır. Öte yandan Ankara’da yaşayan bir vatandaşın başka illerdeki belediye hizmetlerine ya da elektrik dağıtım şirketlerinin hizmetlerine erişme ihtiyacı olmadığından portal akışında bu servisleri görmemesi gerekir. Bürokratların e-Devleti yalnızca e-Devlet kapısı (www.turkiye.gov.tr) olarak görüp 29820 sayılı yönetmeliği bahane ederek vatandaşa çağın gereklerine uygun mobil ve web uygulamalar sunmamaları Avrupa Komisyonu ve Birleşmiş Milletler raporlarında belirtilen e-Devlet endekslerinde Türkiye’nin orta sıralarda olmasının ve daha ileriye gidememesinin temel nedenidir. Kurumlar arası iş birliklerinin artırılarak, kamu kurumlarının birbirinden veri saklamaması ve ihtiyaç olan verinin ilgili otoriteden alınarak mükerrer işlemlerin önlenmesi, doğal dil işleme gibi tekniklerle vatandaşa minimum eforla hizmet sunulması yine yapılması gerekenler arasındadır.

Bir diğer önemli neden ise kamu yatırım ödeneklerinin yıllara göre dolar bazında, Türk lirası bazında ve toplam ödenekler içerisindeki yüzdesindeki sürekli düşüştür. 2015 yılında 2,2 milyar dolar olan kamu bilişim ödenekleri 2021’de 700 milyon dolara düşmüş ve toplam ödenekler içindeki payı %7 den %4,2’ye düşmüştür. 2022 yılın sonunda ise toplam kamu bilişim harcamasının dolar bazında bu rakamın yarısı civarında olacağı tahmin edilmektedir.

Son olarak bilişim sektöründe son birkaç yılda etkisini iyiden iyiye hissettiren nitelikli eleman eksikliği kamu kurumlarını da etkilemektedir. Dijital dönüşüm ve dolayısı ile e-Devlet uygulamaları kurumsal hafıza, liyakat, süreklilik ve liderlik gerektirdiğinden nitelikli eleman eksikliği kurumların dijital dönüşümlerine negatif yönde etki etmektedir.

Son Söz:

“Mükemmelliğe, eklenecek bir şey kalmadığında değil, çıkarılacak bir şey kalmadığında ulaşılır.” Antoine de Saint-Exupéry

 

Email: yenalarslan@ictmedia.com.tr

Twitter: @yenalarslan1

https://www.linkedin.com/in/yenalarslan