Bülent TAŞ              bulent.tas@yeniekonomi.com.tr                                                     

Nazmi KARYAĞDI  nazmi.karyagdi@yeniekonomi.com.tr

                    

Bir ülkenin ulusal kimliğinin ve egemenliğinin en temel direklerinden birinin dili olduğundan hareketle yazımızın başlığını belirlerlerken güncele ve kolaycılığı kaçmadan “Start up” kavramı yerine “Yenilikçi Girişim” kavramını kullanarak başlamak istiyoruz.

Ülkemizde bilgisayar ve bilişim konusunun öncü sivil toplum örgütü olan Türkiye Bilişim Derneği’nin Özenli Türkçe Topluluğunun canlı bir yapı olarak sürdürdüğü Bilişim Sözlüğünde “Start up” kavramı yerine “Yenilikçi girişim” kavramı öneriliyor.

Resmi, özel veya akademik tüm kaynaklarda ısrarla ve özensizce kullanılan ve de Türkçe olmayan “start up” kavramından sıradan vatandaşın hiçbir anlam çıkaramadığı kesin.

Peki, kavram olarak ne anlama geldiğini bilmediğiniz bir alanda birey ya da şirket olarak nasıl faaliyet göstereceksiniz? Ya da kamu kurumları olarak nasıl destek olup da köstek olmayacaksınız?

İşte bu çerçevede biz de bu yazımızda, yenilikçi girişim konusunda Avrupa ülkeleri arasında ilk sırada yer alan İspanya’da 2022’nin sonunda yapılan yeni düzenlemeleri ele alacağız. Ülkemiz için model olabilecek konuları ön plana çıkaracağız.

Yenilikçi girişim (Start up)

Yeni e-konomi olarak tanımladığımız yeni ekonomik düzenin itici veya çekici gücü olarak görülen yenilikçi girişimlerin temel özelliği küçük ölçekli hatta kim zaman mikro ölçekte olmalarıdır. Aynı şekilde bu yapıların temel özellikleri yenilikçilik (inovasyonu) ve girişimciliktir.

Günlük yaşantımızda yenilikçilik (İnovasyon) denildiğinde sadece yeni bir ürün ya da hizmet olması gerektiği gibi bir kalıplaşmış düşünce zihnimizde canlanır. Oysa ki yenilikçiliği üründe, süreçte ve organizasyonel yapıda ele almak gerekiyor.

Yenilikçi girişimlerin önemli bir özelliği de bireysel girişimciliği ön plana çıkarmasıdır. Kendi işini, hayalini, rüyasını gerçekleştirmek yenilikçi girişimin mayasında, özünde olan bir husustur.

Bir diğer önemli özellikle ise; başarılı olan yenilikçi girişimlerin çok kısa süre içinde bir büyüme ve yükseliş gerçekleştirmeleridir. Bu son özellik de esasen geleneksel KOBİ’lerden onları ayıran bir özelliktir.

Yenilikçi girişimlerin zorlukları

Yenilikçi girişim, yetenekli kişileri kendi bünyesinde barındıran bir yapı olsa da hemen gelir üretme kapasitesi olmadığı için finansal desteğe, iş deneyimi olmadığı için de girişimcilik perspektifinde rehberliğe ihtiyaç duyar.

Öte yandan geleneksel bürokrasinin, iş piyasası düzenlemelerinin (Vergi, iş mevzuatı, sosyal güvenlik, şirketler hukuku vb.) hantallığından kaynaklanan zorluklar da bu kişilerin önünde aşılması gereken engeller olarak yer alıyor.

Yeni e-konomi kamudan dokuz kez daha hızlı

İntel’in eski CEO’su Andy Grove’un formülü aslında Devletin yeni e-konomiye nasıl yaklaşması konusunu oldukça güzel özetliyor:

“Yüksek teknoloji ekosistemi, normal işletmecilikten üç kat daha hızlı çalışır; Kamu ise normal işletmecilikten üç kez daha yavaştır. Bu durumda dokuz kat bir açık var demektir.”

İspanyol modeli

İspanya’da yenilikçi girişimlerin hızlı ve sağlıklı bir şekilde gelişmeleri için ortaya konan kamu yaklaşımını, hukuksal ve vergisel yaklaşım olarak iki ana başlıkta ele almak mümkün. Nitekim sadece vergi ve diğer mali yükleri azaltmaya yönelik teşviklerin tek başına yeterli ve etkili olmadığını görüyoruz.

Hukuksal destek konularını ticaret hukuku (özellikle şirketler hukuku), istihdam ve diğer idari nitelikli düzenlemeler olarak sıralayabiliriz.

Bu bağlamda yenilikçi girişimlerin başta finansman sorununu gidermek üzere faaliyet gösteren Empresa Nacional de Innovación SME (Ulusal İnovasyon Şirketi KOBİ, S.A. –ENİSA)’dan söz etmekte yarar var.

Şirket, Sanayi Genel Müdürlüğü ve Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelere bağlı. Şirketin hissesinin %97,60’ı Maliye ve Kamu Fonksiyonu Bakanlığına bağlı Devlet Miras Genel Müdürlüğü (Bizdeki Milli Emlak Genel Müdürlüğüne benzeyen; kamu alımlarının koordinasyonunun yanı sıra Genel Devlet İdaresi ve kurumlarının mal ve haklarının yönetiminden, idaresinden ve işletilmesinden sorumlu kurum) şekildedir.

Şirketin temel görevi yeni ekonomik ve iş modellerini dönüştürme ve teşvik etme kapasitesine sahip girişimcileri, projeleri ve şirketleri finanse etmek ve onlara eşlik etmek olarak belirlenmiş durumdadır.

 

İspanya’da Yenilikçi Girişim (Start-up) olmanın koşulları Yeni kurulmuş olması veya ticaret siciline tescilinin üzerinden 5 veya 7 yıl geçmemiş olması Yenilikçi Girişim sayılmayan şirketlerin birleşmesi, bölünmesi veya dönüşümünden kaynaklanmaması Kâr payı dağıtmamalı ve bugüne kadar hiç kâr dağıtmamış olmalı Menkul kıymetler piyasasına kayıtlı olmamalı Merkezi, tescilli ofisi veya daimi işyeri İspanya'da bulunmalı. İşgücünün %60'ının İspanya'da iş sözleşmesi olmalı. Ölçeklenebilir bir iş modeli ile yenilikçi bir girişimcilik projesine dayanmalı.

 

Şimdi de yeni tanınan vergisel teşvikleri sıralayalım

• Yenilikçi girişimler vergilendirilebilir gelir bildirdikleri ilk vergi dönemi ve sonraki üç vergi dönemi için indirimli %15'lik kurumlar vergisi oranından (genel %25'lik orana kıyasla) yararlanacaklar. Bu imkan daimi işyeri ve şube aracılığıyla faaliyette bulunan yerleşik olmayan kurumlar için de uygulanacak.
• Vergi matrahı beyan edilen ilk iki yıla ilişkin kurumlar vergisini 12 ay ya da 6 ay süreyle teminat gösterme zorunluluğu olmadan ve gecikme faizi tahakkuk ettirmeden erteleme hakkına sahip olacaklar.
• Çalışanlara hisse devrinden (hisse senedi opsiyonlarının kullanılması üzerine verilenler dahil) elde edilen gelirler için, azami istisna tutarı yıllık 12.000 Euro'dan 50.000 Euro'ya çıkarılmıştır. Vergi ihtilafını azaltmak için vergiden müstesna olmayan gelirler için özel bir değerleme kuralı getirildi.
• Yeni şirketlere (Yenilikçi girişimlerle sınırlı olmamak üzere) yatırım yapmak için gerçek kişilerde gelir vergisi indirimi %30'dan %50'ye çıkarıldı ve indirime hak kazanabilecek maksimum yatırım tutarı 60.000 Euro'dan 100.000 Euro'ya yükseltildi. Son olarak, daha önce üç yılla sınırlı olan yeni şirketlere yatırım imkanı artık bir şirketin yaşamının ilk beş yılında mümkün olabilecek.
• Kapalı uçlu kolektif yatırım fonları ve kuruluşlarının yönetici, çalışan veya yöneticilerinin elde ettikleri gelirler için %50 vergi istisnası verilecek.
• Gelişmekte olan bir şirkete hizmet sağlayan ancak aynı zamanda başka bir şirkette istihdam edilen serbest meslek sahipleri için asgari genel oranın %100'ü kadar indirim sağlanacak.
• Ekspatlar (Yabancı ülke vatandaşları) İspanya’ya taşınmadan önceki son 5 yılda İspanya mukimi değilse özel vergilendirme rejiminden yararlanacak. Ayrıca aile fertleri de imkanlardan yararlanabilecek.
• Uluslararası uzaktan çalışma konusu düzenlenecek.

Şirketler hukuku düzenlemeleri

• Yenilikçi Girişimler için şirket kuruluş süreci kolaylaştırılacak ve belirli durumlarda daha düşük noter ve kayıt ücretleri uygulanacak.
• Limited şirket olarak kurulan Yenilikçi Şirketler, Yasa tarafından belirlenen limitlere (sermayenin %20'si) ve gerekliliklere tabi olarak, kendi hisselerini edinebilecek.
• Şirketin zarar etmesi, iflas davası açmak zorunda kalmamak kaydıyla, kuruluşu takip eden ilk üç yıl için zorunlu tasfiyeye yol açmaz.

İdari düzenlemeler

• Yeni kurulan şirketler için her iki yenilikçi kamu alımlarının teşvik edilmesi.
• Yenilikçi girişimlerin geçici deneme lisansları yoluyla düzenlemeye tabi sektörlerde faaliyet göstermelerine izin verilmesi.
• Girişimcilik ve dijital beceriler üzerine eğitim programlarının yanı sıra kırsal veya seyrek nüfuslu bölgelerde yeni kurulan şirketlerin ve teknoloji tabanlı şirketlerin kurulmasını teşvik eden diğer eylemler yoluyla üniversiteler ve yeni kurulan şirketler arasındaki kamu-özel sektör işbirliğini teşvik edilmesi.
• Yenilikçiliğe dayalı girişimcilik için devlet yardımı aracılığıyla Yenilikçi Girişimleri desteklemek ve özel sermayeyi çekmek için ortak yatırım fonları kurulması ve ayrıca iletişim ve işbirliği ağları, platformlar ve buluşma noktaları oluşturulması.
• Yenilikçi Girişimlerin kamu yardımına erişimi önündeki engellerin azaltılması.
• Yeni oluşturulan bir portal aracılığıyla İspanyol Yenilikçi Girişim ekosistemiyle ilgili bilgilerin duyurulması.

Sonuç

İspanya, geçtiğimiz yılsonunda gerçekleştirdiği Yenilikçi Girişim Yasası ile pek çok ülkeye örnek olabilecek bir adım attı. Gerek kurumsal yapı itibariyle gerekse getirilen düzenlemeler itibariyle İspanya Modelinden Türkiye’de çıkarılacak dersler olduğunu düşünüyoruz.