Bülent TAŞ                                                  Nazmi KARYAĞDI

bulent.tas@yeniekonomi.com.tr               nazmi.karyagdi@yeniekonomi.com.tr

 

Yıllar boyunca enflasyon olgusu ekonomide, muhasebede ve vergide ne girişimcinin ne de sade vatandaşın gündeminden hiç düşmedi. Hem enflasyonla mücadele hem de enflasyonun olumsuz etkilerini giderme kuşaklar boyunca yaşanan bir gerçek oldu ne yazık ki.

1980-1987 arasında ortalama %41, 1988-1993 arasında ortalama %59, 1994-2001 arasında ise ortalama %78 seyreden enflasyon (ÜFE) 2002’den başlayarak 2010’lara kadar mutedil ve kontrol altında kalmışken son yıllarda yeniden kronik bir hale geldi.

Hem enflasyonla hem de sermayeyi vergilendiren sistemle mücadele eden küçük ya da büyük tüm girişimciler, 50 yıl boyunca şu gerekçelerle enflasyon muhasebesinin getirilmesini istediler.

• Mali tablolar gerçeği yansıtamaz hale geldi,
• Vergi adaleti zedelendi,
• Yüksek enflasyon nedeniyle sermayemiz vergilenmekte bu da vergi kaçırmaya neden oluyor,
• Vergi planlamalarına altyapı oluşuyor,
• Ülkemize yabancı sermaye girişi engelleniyor,
• Yerli sermayemiz yurtdışına gidiyor.

Ancak hükümetler, enflasyon nedeniyle şişen kazançlar üzerinden elde ettikleri vergi gelirlerinde oluşabilecek azalmayı göze alamayarak;

• Mevzuatımızda mükelleflerimizi enflasyondan koruyan kısmi düzenlemeler zaten mevcut!
• Enflasyon muhasebesi enflasyonunun düşeceği yönündeki beklentileri olumsuz etkiler!
• Enflasyon muhasebesini uygulamak çok zordur!

gibi gerekçelerle 2003’e kadar bu konuyu ertelediler.

AK Parti tarafından gerçekleştirilen vergi reformu çalışmalarının en önemlilerinden biri olan enflasyon muhasebesi 2003’te yasalaştı. Ancak sonraki yıllarda enflasyon oranlarındaki düşüş sonucunda enflasyon muhasebesi ilk ve son kez 2004 yılında uygulandı.

Enflasyon muhasebesi neden yeniden gündeme oturdu?

Enflasyon Düzeltmesinin devreye girebilmesi için TÜİK tarafından Türkiye geneli için hesaplanan Üretici Fiyatları Genel Endeksindeki (ÜFE) artışın içinde bulunulan hesap döneminde (son 12 ay) %10'dan ve içinde bulunulan dönem dahil son üç hesap döneminde (son 36 ay) %100'den fazla olması gerekiyor.

17 yıl boyunca kontrol altına alınan enflasyon nedeniyle enflasyon muhasebesi Türkiye’nin gündeminden çıktı.Ancak iki yıl önce, 31 Aralık 2021 itibariyle teknik olarak Türkiye vergisel enflasyon muhasebesi kapsamına otomatik olarak girdi.

Hatırlanacağı üzere 20 Ocak 2022’de kabul edilen 7352 sayılı Kanun ile şartlar oluşmuş olmasına rağmen enflasyon düzeltmesi 2022 ve 2023 yılları için ertelendi.

2022’de yapılan ertelemedeki hükme göre; enflasyon düzeltmesine ilişkin koşulların oluşup oluşmadığına bakılmaksızın 31.12.2023 tarihli bilançoların şimdi enflasyon düzeltmesine tabi tutulması gerekiyor. İşte bu sebeple enflasyon muhasebesi 2023 sonu itibariyle yeniden gündemimize girmiş oldu.

Enflasyon düzeltmesi nedir?

Paranın satın alma gücündeki aşınma nedeniyle gerçek durumu yansıtmayan bilançonun güncel satın alma gücü cinsinden düzeltme işlemine tabi tutulmasıdır.

Bir başka ifadeyle enflasyon düzeltmesi, parasal olmayan varlıkların ve kaynakların (Örneğin hammaddeler, malzemeler, ticari mallar, peşin ödenen giderler, iştirakler, bağlı ortaklıklar, arazi ve arsalar, binalar, makine, tesis ve cihazlar, taşıtlar, gayri maddi haklar, özel maliyet bedelleri), öz sermaye kalemleri, düzeltilmiş kâr/zarar, pasifte yer alan fonlar, karşılıklar …) güncel değerlerine getirilmesi işlemidir.

Enflasyon düzeltmesi nasıl yapılır?

Bilançonun aktifindeki mali duran varlıklar ve menkul kıymetler, maddi duran varlıklar, özel tükenmeye tabi varlıklar, stoklar, ilk madde ve malzeme, ticari mallar, verilen avanslar, depozito ve teminatlar, reel olmayan finansman maliyetleri, maddi olmayan duran varlıklar, haklar ve şerefiyeler birikmiş amortismanlar ile pasifindeki özsermaye kalemleri, fonlar düzeltme katsayısı ile çarpılmak suretiyle düzeltmeye tabi tutulur.

Bilançonun aktifinde yapılan düzeltmeden kaynaklanan tutar ile pasifindeki düzeltmeden kaynaklı tutar netleştirilmek suretiyle enflasyon düzletmesi kâr/zararı hesaplanır. 

Kimler enflasyon muhasebesine tâbi?

Gelir veya kurumlar mükellefi olup ve bilanço esasına göre defter tutan tüm vergi mükellefleri enflasyon muhasebesi kapsamındadır.

Bu kapsamda yaklaşık 1 milyon 143 bin 344 kurumlar vergisi mükellefinin bu kapsamda olduğunu tahmin ediliyor. Bilanço esasına göre defter tutan gelir vergisi mükellefi sayısı kamuya açık verilerde yer almadığından bu konuda bir tahmin yapılamıyor.

Enflasyon düzeltmesinde hangi endeks kullanılacak?

VUK kapsamında yapılan düzeltmede ÜFE dikkate alınırken, KGK kapsamında yapılan TMS 29 düzeltmesinde TÜFE dikkate alınıyor.

Bu durumda bazı şirketler hem ÜFE’ye hem de TÜFE’ye göre düzeltme yapacaklardır.

İşletmeler 2023 sonunda kaç tür bilanço düzenleyecekler?

Enflasyon düzeltmesi kapsamına giren işletmeler 2023 sonu itibariyle 2 tür bilanço düzenleyeceklerdir: Bunlar birincisi enflasyon düzeltmesi yapılmamış, diğeri de enflasyon düzeltmesi yapılmış bilançodur.

Belirli büyüklüğün altındaki mikro işletmeler ile KOBİ’ler için enflasyon muhasebesi seçimlik mi?

2004 yılı enflasyon düzeltmesi uygulamasına ilişkin yasal düzenleme yapıldığında ilk başta mükelleflerin büyüklükleri dikkate alınmamıştı. Ancak yasa yürürlüğe girmeden, iş dünyasından gelen tepkiler üzerinde 5024 sayılı Kanunun Geçici 1. maddesinde yapılan değişiklikle ve Gelirler Genel Müdürlüğünce yayınlanan 8 no.lu VUK Sirküleri ile; 2003 sonu itibariyle aktif toplamı 7,5 trilyon Türk Lirasını ve hesap dönemine ait ciroları toplamı 15 trilyon Türk Lirasını aşan (Bugünkü para birimiyle 7,5 milyon TL-15 milyon TL) (yani her iki limiti de geçen) mükelleflerin geçici vergi dönemlerinde enflasyon düzeltmesi yapmaları zorunlu kılınmış, altında kalanlara ise seçimlik olmuştu.

Bize göre, oldukça karmaşık olan ve aşırı iş yükü içeren, uyum maliyeti yüksek olan enflasyon muhasebesi belli büyüklüğün üzerindeki işletmeler için zorunlu, altında kalanlar için seçimlik olmalı ve buna göre acilen bir yasal düzenleme yapılmalıdır.

Enflasyon muhasebesi Devletin vergilerini ne şekilde etkileyecek?

Her şirketin sahip olduğu özsermaye/borç yapısı, nakdi aktiflerinin, nakdi olmayan aktiflerinin yapısı (Hammadde, yarı mamul ve mamul stokları, makine, demirbaş, gayrimenkuller, gayrimaddi haklar, iştirakler...) gibi bilanço kalemleri enflasyon muhasebesinde farklı sonuçlar doğurur. Nasıl ki her işletmenin bilanço yapısı kendisine özgü yani benzersiz ise enflasyon düzeltmesi sonucu ortaya çıkacak sonuç da benzersizdir.

Bilançoları toplulaştırarak ya da enflasyon düzeltmesi sonuçlarını genelleştirerek yorum yapmaktan kaçınmak gerekir. Genel bir fikir edinilmiş gibi gözükse de kalem kalem bilanço yapısal ve tarihsel açıdan değerlemeye tabi tutulmadıkça net bir sonuca ulaşmak mümkün değildir.

Buradan hareketle vergi gelirlerinin artıp artmayacağı konusundaki tahminlerin de yanıltıcı olma olasılıkları oldukça yüksektir. Nitekim 2003 yılında vergisel enflasyon düzeltmesine ilişkin yasa teklifi parlamentoya sunulduğunda 2004 yılına ilişkin olarak 2,5-3 katrilyon Türk Lirası vergi kaybı olacağı ifade edilmişti. Oysa 2004 yılında vergi gelirleri azalmak bir yana gelir vergisinde %15,4, kurumlar vergisinde %11,3 oranında tahsilat artışı söz konusu olmuştur.

2024’ten itibaren enflasyon düzeltmesi her geçici vergi döneminde yapılacak mı?

2024/1. geçici vergi döneminden itibaren vergisel sonuç doğuran enflasyon düzeltmesi yapılacak. Ne zaman ki geçici vergi dönemi itibariyle enflasyon düzeltmesi şartları ortadan kalkarsa enflasyon düzeltmesi de sona erecek.

Hazine ve Maliye Bakanlığınca geçtiğimiz haftalarda yapılan açıklamaya göre vergisel sonuç doğuran enflasyon düzeltmesinin tahmini olarak 2027 sonuna kadar devam edeceği öngörülüyor.

Enflasyon muhasebesini uygulamamanın veya yanlış uygulamanın cezası nedir?

Vergi Usul Kanununun 353/6 maddesi uyarınca belirlenen muhasebe standartlarına, tek düzen hesap planına ve mali tablolara ilişkin usul ve esaslara uymamanın cezası 2023 yılı için 26 bin Türk Lira (2024 için 40 bin lira) özel usulsüzlük cezasıdır.

2024’ten itibaren yapılacak enflasyon düzeltmesinde vergi incelemesi sonucunda eksik ödenen vergileri tespit edilirse re’sen tarhiyat yapılır, vergi ziyaı cezası kesilir.

https://youtu.be/LCqWZRFxkX4?feature=shared