ICT Media
16 Nisan 2017’de referandumla gerçekleşen Anayasa değişikliğinin ardından 24 Haziran seçimiyle birlikte Türkiye yeni bir yönetim sistemine geçti. AK Parti Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın TBMM’de yemin ederek Cumhurbaşkanı olarak göreve başlamasıyla birlikte parlamenter sistem tarihe karıştı. Cumhurbaşkanlığı sistemiyle birlikte Türkiye’de büyük bir değişime adım atıldı. Peki yeni sistem ne getiriyor, bu sistemde Meclis’in yetkileri ve işlevi ne olacak, cumhurbaşkanı hangi konularda karar veriyor? Bu sorulara kısmen de olsa cevap vermeye çalıştık.
Bakanları cumhurbaşkanı atayacak
Yeni sistemle birlikte cumhurbaşkanı yürütmenin başı oldu. Bakanlar Kurulu ortadan kalktı. Resmî Gazete’de yayınlanan, 74 maddelik 477 sayılı kanun ile bazı kanunlarda değişiklik yapılması hakkında Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile de Bakanlar Kurulu'nun başta genel siyaseti yürütmek, kanun hükmünde kararname çıkarmak, tüzük çıkarmak, kanun tasarısı hazırlamak, bütçe ve kesin hesap kanunlarını hazırlamak ve gerektiğinde olağanüstü hal ve sıkıyönetim ilan etmek gibi yetkileri olmak üzere bütün yetkileri cumhurbaşkanına devredildi. Yeni KHK ile 1924 yılından 1960'a kadar çıkarılmış bazı kanunlarda yer alan "İcra Vekilleri Heyeti" ibaresi ile 1963-2017 yıllarındaki bazı kanunlarda geçen "Bakanlar Kurulu" ve "Başbakanlık" ibareleri, "Cumhurbaşkanı" ve "Cumhurbaşkanlığınca" olarak değiştirildi.
Bakanlık sayısı azaldı
Yayımlanan 703 numaralı yeni uyum kararnamesiyle bakanlıkların teşkilat yasaları lağvedildi. 26’dan 16’ya düşürüldü. Bu çerçevede Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı birleştirildi. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile Kalkınma Bakanlığı ise "Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı" adı altında toplandı. AB Bakanlığı Dışişleri Bakanlığı'nın çatısı altına alındı. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile birleşti. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, “Ticaret Bakanlığı” ismini aldı. Ekonomi, Kalkınma ve Maliye Bakanlıkları tek çatı altında toplandı. Yeni bakanlığın adı "Hazine ve Maliye Bakanlığı" oldu. Ekonomi alanında 6 olan ilgili bakanlık sayısı 3'e inerken Başbakan Yardımcılığına bağlı Hazine Müsteşarlığı yeni yapılanmada Maliye Bakanlığı çatısı altına girdi. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı'ndan "denizcilik" ve "haberleşme" tanımları yerine "altyapı" tanımları eklenerek, “Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı” ismini aldı. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile Orman ve Su İşleri Bakanlığı "Tarım ve Orman Bakanlığı" adı altında birleştirildi. Adalet Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı, Millî Eğitim Bakanlığı, Millî Savunma Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Gençlik ve Spor Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın ismi değişmedi.
Üst düzey kamu yöneticileri Cumhurbaşkanıyla birlikte değişecek
Yeni sistemle birlikte Bakanlar artık Meclis dışından seçilecek. Milletvekili olan isimler bakanlık göreviyle birlikte vekillikten istifa edecek. Cumhurbaşkanı sadece yardımcılarını ve bakanları değil, üst kademe kamu yöneticilerini de atayıp, görevlerine son verme yetkisine sahip oldu. Cumhurbaşkanıyla gelip beş yıl sonra görev süresi bitince gidecek olan kadro sayısı yaklaşık 500 üst düzey bürokratı kapsıyor. Cumhurbaşkanı kararıyla ataması yapılanların görev süresi atandıkları tarihte görevde bulunan Cumhurbaşkanının görev süresini geçemeyecek. Cumhurbaşkanının görevi sona erdiğinde bunların görevi de sona erecek. Bu kişiler, yerlerine atama yapılıncaya kadar görevlerine devam edebilecek. Görev süresi 3 ve 4 yıl olan kadro, pozisyon ve görevlere atananlar, Cumhurbaşkanının görev süresinin sona ermesini beklemeyecek. Cumhurbaşkanı kararıyla göreve gelenler, atandıkları kadro, pozisyon ve görevlerde 657 sayılı Kanun'un ve diğer kanunların sözleşmeli personel çalıştırılması hakkındaki hükümlerine bağlı olmaksızın sözleşmeli olarak da çalıştırılabilecek. Bu kişilerin hizmet sözleşmelerini, idare adına imzalayacaklar Cumhurbaşkanınca belirlenecek. Görev süresi sona eren veya görevden alınan üst kademe kamu yöneticisinin görevi ile ilişiği kesilecek ve sözleşmesi feshedilmiş sayılacak.
Cumhurbaşkanlığı'na bağlı 9 kurul
Tüm bakanlıkları ilgilendiren konularda faaliyet yürütecek olan doğrudan cumhurbaşkanına bağlı 4 ofis kuruldu. Bu ofisler; “Finans Ofisi, İnsan Kaynakları Ofisi, Dijital Dönüşüm Ofisi ve Yatırım Ofisi.” Bu birimlerin Türkiye’nin yatırım alanında cazibe merkezi haline getirilmesi için çalışacak. Yeni sistemde Cumhurbaşkanlığına bağlı 9 kurul da oluşturuldu. Yerel Yönetim Politikaları Kurulu, Sosyal Politikalar Kurulu, Sağlık ve Gıda Politikaları Kurulu, Kültür ve Sanat Politikaları Kurulu, Hukuk Politikaları Kurulu, Güvenlik ve Dış Politikalar Kurulu, Ekonomi Politikaları Kurulu, Eğitim ve Öğretim Politikaları Kurulu, Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Kurulu adlarıyla oluşturulacak yapılanmaya sivil toplum kuruluşları ile üniversite ve sektör temsilcileri de dahil edilecek.
8 yeni başkanlık kuruldu
Yeni yapılanmada, cumhurbaşkanına bağlı 8 başkanlık olacak. Bunlar şu isimlerden oluşuyor: Genelkurmay Başkanlığı, Milli İstihbarat Başkanlığı, Savunma Sanayii Başkanlığı, Milli Güvenlik Kurulu, Diyanet İşleri Başkanlığı, Devlet Denetleme Kurulu, İletişim Başkanlığı, Strateji ve Bütçe Başkanlığı. Böylelikle Milli İstihbarat Teşkilatı’nın (MİT) yeni sistemdeki adı “Milli İstihbarat Başkanlığı” olacak. Kanunlardaki "Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığı" ibaresi "MİT", "Müsteşar" ibaresi ise "Başkan" olarak değiştirildi. Savunma Sanayi Müsteşarlığı da başkanlığa dönüştü. Başkanlıkların personeli de cumhurbaşkanlığına bağlı olacak.
MGK kaldırıldı, MİT Başkanlık oldu
Milli Güvenlik Kurulu (MGK) ve Milli Güvenlik Genel Sekreterliği kanunu yürürlükten kaldırıldı. Yüksek Askeri Şura'nın (YAŞ) kuruluş ve görevleri hakkındaki kanun yürürlükten çıkarıldı. Kararnamede, Genelkurmay Başkanı'nın görev ve yetkisine ait kanun da kaldırıldı. Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarlığına ait her türlü hak ve yükümlülükler İçişleri Bakanlığına devredildi. TSK Personel Kanunu'nda yapılan değişikliğe göre subayların bekleme süreleri Cumhurbaşkanı kararıyla uzatılıp kısaltılabilecek. Savunma Sanayii Müsteşarı ve müsteşar yardımcılarının kadro unvanı Savunma Sanayii Başkanı ve başkan yardımcısı oldu. Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname yürürlükten kaldırıldı.
Yüksek yargıya atama
Anayasa Mahkemesi üyelerinin üçünü Meclis, diğer 12 üyeyi cumhurbaşkanı belirleyecek. YÖK üyelerini doğrudan Cumhurbaşkanı atarken Yargıtay üyelerinin tümü ve Danıştay üyelerinin dörtte üçü Hakimler ve Savcılar Kurulu (HSK) ve dörtte biri yine cumhurbaşkanı tarafından seçilecek. Adalet Bakanı ve müsteşarının da dahil olduğu 13 üyeli HSK'nın da dört üyesini doğrudan cumhurbaşkanı belirleyecek.
Cumhurbaşkanlığı kararname çıkarabilecek
Yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilecek. Meclis’in aynı konuda kanun çıkarması durumunda, cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz olacak. Temel haklar, kişi hakları ve siyasi haklar cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenemeyecek. Ancak “olağanüstü hallerde” cumhurbaşkanı, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda, sınırlamalara tabi olmaksızın kararname çıkarabilecek. Cumhurbaşkanlığı kararnameleri OHAL KHK’ları işlevi görebilecek. KHK'lar Meclis onayına sunulurken Cumhurbaşkanı meclis onayına sunmaksızın kararname çıkarabilecek.
Bütçeyi cumhurbaşkanı hazırlayacak
Yeni sistemde Meclis’in bütçe hazırlama yetkisi ortadan kalktı. Cumhurbaşkanı bütçeyi meclise sunacak. Kamu idareleri ve kamu iktisadi teşebbüsleri dışındaki kamu tüzel kişilerinin harcamaları yıllık bütçelerle yapılacak. Cumhurbaşkanı bütçe kanun teklifini, mali yılbaşından en az 75 gün önce TBMM'ye sunacak.
OHAL ilan etme yetkisi Cumhurbaşkanı’nda
Cumhurbaşkanı, milli güvenlik politikalarını belirleyecek, olağanüstü hâl (OHAL) de ilan edebilecek. OHAL süresi, 6 ayı geçemeyecek. Olağanüstü hâl ilanı kararı verildiği gün Resmî Gazetede yayımlanacak ve aynı gün TBMM'nin onayına sunulacak. Meclis, gerekli gördüğü takdirde olağanüstü halin süresini kısaltabilecek, uzatabilecek veya olağanüstü hali kaldırabilecek. OHAL yine Cumhurbaşkanının talebiyle uzatılabilecek. Cumhurbaşkanı, kanunların Anayasaya aykırı oldukları gerekçesi ile Anayasa Mahkemesinde iptal davası açabilecek. Anayasa değişikliği gerektiren kanunların iptali için de referandum kararı alabilecek.
Gensoru sistemi kalktı
TBMM, kanun teklifi ve tasarılarını görüşmek ve oylamaktan sorumlu olacak. Artık Bakanlar Kurulu’nu, yani bakanları denetleme yetkisi bulunmuyor. Milletvekillerinin soru önergesi verebilecek ancak Meclis’in gensoru verilemeyecek. TBMM'nin sözlü soru sorma yetkisi kaldırılırken, yazılı soru da sadece cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlara yöneltilebilecek. Cumhurbaşkanına ise yazılı ya da sözlü soru sorulamayacak.
Yüce Divan için 400 imza gerekiyor
TBMM üye tam sayısının salt çoğunluğunun [301 milletvekili] vereceği önergeyle, cumhurbaşkanı hakkında, bir suç işlediği iddiasıyla soruşturma açılması istenebilecek. Meclis, önergeyi en geç bir ay içinde görüşerek, üye tam sayısının beşte üçünün gizli oyuyla soruşturma açılmasına karar verecek. Hakkında soruşturma başlatılan Cumhurbaşkanı, cumhurbaşkanı yardımcısı ve bakanların yargılanmak üzere Yüce Divan'a gönderilmesi için ise TBMM'nin üye tam sayısının üçte ikisinin, yani 400 milletvekilinin imzası gerekiyor.
Yeni dönemde TBMM, üye tam sayısının beşte üç çoğunluğu, yani 360 milletvekilinin imzasıyla genel seçim ile cumhurbaşkanlığı seçimlerini yenileyebilecek. Cumhurbaşkanı ise herhangi bir gerekçe göstermeksizin seçimleri yenileme yetkisine sahip olacak. Ayrıca Cumhurbaşkanı ve Meclis, karşılıklı olarak seçimlerin yenilenmesi kararı da verebilecek. Verilen kararla birlikte hem Cumhurbaşkanlığı hem de parlamento seçimleri birlikte yenilenecek. Beş yıllığına seçilen cumhurbaşkanı, en fazla iki dönem görev yapacak.
