ICT Media
RTÜK Üyesi Taha Yücel, yapay zekâ ile ilgili gelişmeleri ICT MEDIA’ya değerlendirdi. Yücel, yapay zekanın insan zekasını taklit etmeye çalışan yazılımsal ve donanımsal sistemler bütünü olduğuna dikkat çekti; makine öğrenmesi, derin öğrenme, veri bilimi, robotik, doğal dil işleme, veri mühendisliği gibi bilimlerin de Yapay Zeka’nın alanlarını oluşturduğunu söyledi. Teknolojideki hızlı gelişmeye paralel olarak yapay zekânın kullanım alanlarının giderek artacağını belirten Yücel, “Teknoloji, bir araçtır, barışçıl ve iyi amaçlarla kullanılırsa insanlığa faydalı olur” dedi. Türkiye’nin genç nüfusuyla yapay zeka yazılımı alanında öncü olabileceğini vurgulayan RTÜK üyesi Yücel’in konuyla ilgili değerlendirmeleri şöyle:
ICT MEDIA: Yapay zekayı nasıl tanımlayabiliriz. İlk kez nasıl ortaya çıkmıştır? Bu alandaki teknolojiler tarihsel süreç içerisinde nasıl bir gelişim göstermiştir?
Taha YÜCEL: “Yapay Zekâ bugün gündemde önemli yer tutan bir konudur. Ancak, temelleri çok daha eskiye dayanmaktadır. Sibernetik olarak adlandırılan kavramın ilk temellerini zamanımızdan 600 yıl önce Müslüman bilim adamı El Cezeri (1136 – 1206) atmıştır. Sibernetik kavramıyla başlayan Yapay Zekâ tartışmaları günümüzde her alanda kendine yer bulmuştur. Sibernetik; canlı ve cansız tüm karmaşık sistemlerin denetlenmesi ve yönetilmesini inceleyen bir bilim dalıdır. Canlılarda ve makinelerde kontrol, iletişim ve işleyişi incelemektedir.
Burada devreye giren Yapay Zekâ ise, insan zekâsını taklit etmeye çalışan yazılımsal ve donanımsal sistemler bütünüdür. Yani, insan gibi düşünen, insan gibi karar veren, kendini geliştirip öğrenen ve kendini düzelten sistemler ve makinelerdir. İnsan beynindeki nöronların çalışma mekanizması ve çiziminin ortaya çıkarılmasıyla birlikte bilgisayar bilimciler tarafından ilgili çalışma yönteminin dijital bir taklidinin oluşturulması fikriyle ortaya çıkan yapay zekâ; Matematiksel (hesaplama) zekâ, görsel algılama, konuşma ve ses tanıma, hareket, muhakeme gibi kabiliyetlerinin yanında kendi kendine öğrenebilen yazılımsal ve donanımsal sistemler bütünüdür. Makine öğrenmesi, derin öğrenme, veri bilimi, bilgisayarlı görü, robotik, doğal dil işleme, veri mühendisliği gibi bilimler Yapay Zeka’nın alanlarını oluşturmaktadır.
Yapay Zekâ, veri analizi yeteneği ve süreci ile ilgilidir. Yapay Zekâyı, doğal zekâdan farklı kılan unsurlar; hassas olması, tutarlı olması ve çoklu iş yapabilme yeteneğine sahip olmasıdır.
Bilindiği gibi, ilk bilgisayarlar, “mainframe” denilen ana makinelerdi; Çok yer kaplıyorlardı ve bugüne kıyasla çok yavaştılar. Zamanla, bilgisayarların işlem kapasiteleri arttı, küçüldüler, güçlendiler ve hızlandılar. İkincisi, kayıt kapasiteleri arttı. Eskiden USB belleklerde, kilobyte’lar konuşulurken, şimdi terabyte kapasitelerden söz ediyoruz. Üçüncüsü, büyük veri (bigdata), bulut teknolojileri ile yazılım tabanlı ağ teknolojileri (SDN) kullanılmaya başlandı. Mimaride de açık sisteme (Open Network Architecture) geçilmiştir. 5G ile birlikte, kullanımı artacak olan IoT (Internet of Things) ile neredeyse tüm nesneler, İnternet’e bağlanacak ve tabii geniş bant (broadband) kapasiteleri de artacak. İnternet’in yaygınlaşması ile de milyarlarca cihaz ağa bağlanacaktır.
ICT MEDIA: Yapay zekâ daha çok hangi alanlarda kullanılmaktadır? Bu teknolojiler yaygın olarak kullanılmaya başlandığında insanların gündelik hayatına etkileri neler olacaktır?
Taha YÜCEL: Teknolojideki bu hızlı gelişimle birlikte, Yapay Zekânın kullanım alanları giderek artacaktır. Tüm dünyada Yapay Zekâ uygulamalarının geliştirilmesinde büyük veri (bigdata) kullanılmaktadır. Tarımda, güvenlikte, uzay çalışmalarında, tıp alanında, hizmet sektöründe, oyun ve eğlence alanlarında, denizaltı uygulamalarında, sanal asistanlıklar (chatbotlar) gibi daha sayamadığımız çok sayıda alanda aktif olarak kullanılmaktadır.
Teknoloji, bir araçtır, barışçıl ve iyi amaçlarla kullanılırsa insanlığa faydalı olur. Örneğin, bir bıçak, doğru kullanılırsa bir doktorun elinde neşter olur, hayat kurtarır; ama kötüye kullanılırsa bir katilin elinde, ölüme sebep olabilir.
Yapay zekânın barışçıl amaçlarla kullanılabileceği, pek çok alan var. Örneğin; tarım. Yapay zekâ ile donatılmış bir insansız hava aracını düşünün. Büyük bir arazinin, akıllı sistemlerle yapıldığını; nerenin daha verimli olduğunun tespit edildiğini, insansız traktörlerle bu arsanın sürüldüğünü düşünün. Yine insansız bir araçla gerekli bölgelerin, ilk analize bağlı olarak gübrelendiğini; gereken yerlerin taşlardan arındırıldığını ve toprağın daha verimli hâle getirildiğini; nereye hangi ürünün ekileceğine karar veren akıllı sistemlerle uygun ekim yapıldığını hayal edin. Sadece gereken yerlerin sulandığını ve problemli yerlerin ilaçlandığını düşünün. Bu sayede, ekonomik bir gübreleme; insan sağlığına uygun bir ilaçlama ve sonucunda da verimli bir tarım yapmış oluyorsunuz. Ayrıca bu sistemler, ürünün gelişmesini de izleyip gerekli önlemleri almanızı sağlayabilir.
Yapay zekânın barışçıl amaçla kullanılmasını diliyoruz; ama savunma ve terörle mücadele için, insansız tanklar ve savaş araçları da yapılmalıdır. Bunların kontrolden çıkmaması için de gerekli önlemler, titizlikle alınmalıdır. Ayrıca, insansız araçlar kullanılırken olabilecek kazalar için de düzenlemeler yapılması önemlidir.
Yapay zekâ, yargıda da kullanılabilir. Örneğin, Avrupa Konseyi’nde yaptığım sunumda da belirttiğim gibi, yapay zekâ, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde (AİHM), kararları verirken yardımcı olarak kullanılabilir. Bu sayede, kararların alınması aşamasında ön yeterlilik şartlarının değerlendirilmesinin hızlanmasına yardımcı olabilir. Benzer şekilde, ülkemizde de Anayasa Mahkemesi, Danıştay, Yargıtay ve hatta mahkemeler de yapay zekâyı kullanmalıdır. Sonuçta, kararı hâkimler verecektir; ancak yapay zekâ, karara yardımcı olacak ve adaleti şeffaflaştıracaktır.
ICT MEDIA: Yapay zekayı temel alan otonom araçların karıştığı kazalarla birlikte bir konu tartışılır hale geldi: Yapay zekalı araçların yapmış olduğu kazalar veya hatalardan kim sorumlu olacak? Yapay zekâ ve büyük veri insan hak ve hürriyetlerini nasıl etkileyecek?
Taha YÜCEL: Avrupa Konseyi’nde yaptığım konuşmada, insansız araçlar kullanılırken olabilecek kazalar için de düzenlemeler yapılması konusunda bir uyarıda bulunmuştum. Olası bir kazada, kimin sorumlu olduğu konusunda düzenlemeler yapılarak AİHM’ne yol gösterilmelidir. 18 Mart’ta, Uber’in sürücüsüz aracıyla yaşanılan kazada, Uber’in, araç üreticisinin ve aracı satın alan kişinin, sorumluluk alanları belirlenmelidir. Yapay zekânın doğru kullanılması için, bu düzenlemelerin yapılması şarttır. Nitekim maalesef böyle bir kaza oldu ve Uber’in sürücüsüz aracı, ölümle sonuçlanan bir kaza yaptı. Bunun üzerine, Uber’in sürücüsüz araç kullanma servisi durduruldu. Bu, kötü bir durum olmakla beraber, iyi bir öngörü oldu. Bu öngörünün doğruluğu ve faydası konusunda, birçok olumlu mesaj da aldım.
Avrupa Konseyi, 47 ülkeden oluşan bir birlik ve Türkiye de ilk üyeleri arasında yer alıyor. Avrupa Konseyi, daha çok insan haklarına odaklanır. AİHM’de Avrupa Konseyi’nin bir parçasıdır.
Avrupa Konseyi’nde; bilgi toplumu ve medya, İnternet ve bilgi güvenliği gibi konularda çalışan uzmanlık komiteleri var. Hak ihlalleri, kişilik hakları, ifade özgürlükleri gibi konulardaki uyuşmazlıklar da AİHM’ne geliyor. Türkiye de bu tarz komisyonlara katılıyor ve katkı veriyor. AİHM'de Türkiye'deki Yüksek Mahkeme, Danıştay, Hakimler ve Savcılar Konseyi ve diğer kurumlardan sınava girerek kazanan 100'den fazla uzman çalışmaktadır.
Yapay Zekâ ve İnsan Hakları Uzmanlar Komitesi’nde de Harvard, MIT, Oxford’dan doktoralı akademisyenler var. Felsefe, hukuk gibi açılardan da yapay zekâyı değerlendiren bu grup, senede 2 kez toplanıyor. Bu grup, Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi’ne, yapay zekâ ve büyük verinin kullanımının, insan haklarına etkilerinin değerlendirilmesine dair bir doküman hazırlamaktadır. Bu doküman, Avrupa Konseyi’nde kabul edildikten sonra, üye 47 ülkeye de tavsiye kararı olarak gönderilecek. Ülkeler, yapay zekâ kullanımı konusunda özgür olmakla beraber, bu kararlardan da yararlanabilecekler. AİHM’de karar alırken bu önerilerden istifade edecektir.
ICT MEDIA: Yapay zekâ alanında önümüzdeki yıllarda hangi teknolojiler öne çıkacaktır? Türkiye’de yapay zekâ konusunda yeterli çalışmalar yapılıyor mu? Genç bir nüfusa sahip ülkemizin yapay zeka konusundaki avantajları ve atması gereken adımlar nelerdir?
Taha YÜCEL: Üniversitelerimizde Yapay Zekâ ile ilgili bazı çalışmalar yapılmıştır ancak, bunlar henüz yeterli değildir. Bu bağlamda bilim adamlarımıza önemli görevler düşüyor. Üniversitelerimizde de bu alanda ihtisas şubeleri kurulmalıdır. Örneğin, üniversitelerimizden biri tarımda yapay zekanın kullanımı üzerine bir çalışma başlatmalı, bilgisayar mühendisliği ve ziraat mühendisliği gibi farklı bölümleri bir araya getirmeli, tez hazırlamalı, uzman yetiştirmeli ve daha sonra bu bilgileri sektöre aktarmalıdır. Aksi takdirde, yalnızca hazır ürünleri satın alan ve kullanan bir konumda kalacağız. Bu tehlikeli ve sakıncalıdır. Ne yazık ki, bu birçok teknolojik yenilikte oldu. Örneğin, bugün kullandığımız cep telefonlarında belirli markalar var. Yerli markalarımız da var ama çok az kullanıyoruz. Baz istasyonlarımız neredeyse tamamen ithal edilmektedir. Teknolojiyi zamanında yakalayamazsak, çok geç kalabiliriz. Yapay zekaya geç kalmadık. 5G teknolojisi gelirken Türkiye de bu konuda çok daha aktif olmalı. Çünkü yapay zekâ telekomünikasyon altyapısı ile birlikte büyüyecek ve hızlanacaktır. Bu nedenle, Türkiye sadece teknoloji tüketmekle kalmamalı, aynı zamanda üretebilecek durumda olmalıdır.
Yapay zekanın önemli kullanımlarından biri de görüntü işlemedir. Bu genellikle güvenlik alanında insanları tanımak için kullanılır. Kameralarla kaydedilen ve büyük miktarda veri üreten bu görüntüler yapay zekâ ile işlenir ve analiz edilir. Halen ülkemizde plaka tanıma sistemi başarıyla kullanılmaktadır. Buna ek olarak, alarm üretmek için sahipsiz bir çanta veya paket bu şekilde tespit edilebilir. Başka bir örnek, kamera tanıma yoluyla aranan bir kişinin yüz tanıma ile algılanması ve yakalanması olabilir. Ayrıca, kurumumuzda TÜBİTAK tarafından geliştirilen Dijital Kayıt, Arşivleme ve Analiz Sisteminde (SKAAS) Anahtar Kare Yakalama, Video Metin Okuma, Video Klip Yakalama, Video Reklam Analizi, Radyo Reklam Analizi, Anahtar Kelime ve Ses Seviyesi / Güvenlik Açığı Analizi gibi içerik analizleri yapay zekâ kullanılarak yapılmaktadır. Önümüzdeki dönemde TÜBİTAK ile birlikte yürütülen bu çalışmaların daha ileri seviyelere taşınması planlanmaktadır.
Savunma sanayimiz, Savunma Sanayii Başkanlığı (SSB) öncülüğünde, birçok milli projeye imza atmıştır. Milli askeri araçlarımız, helikopterimiz, gemilerimiz, insansız hava araçlarımız, silah sistemlerimiz ve muharebe sahasında ihtiyaç duyulan birçok ürün, milli imkânlar ile geliştirildi ve bunlar, operasyonlarda aktif olarak kullanılmaktadır. Bu ürünlerimizi tek tek incelersek her birinde, onlarca yapay zekâ teknolojisinin yer aldığını görebiliriz. Haberleşme sistemleri, radar sistemleri, kripto teknolojileri, elektronik harp sistemleri, görüntü işleme, güdüm sistemleri, dost-düşman tanıma sistemleri, görev bilgisayarları, akıllı mühimmatlar gibi yapa zekâ teknolojilerini kullanan ürünler, savunma sistemlerimizin işlevlerinin yerine getirilmesinde, aktif rol üstlenmektedir. Öte yandan, savunma ve güvenlik sistemlerinde kullanılan, kamera ve radar gibi ürünlerin sayılarının on binler seviyesinde olması, bu sistemlerin, operatör bazlı kullanımını, neredeyse imkânsız hâle getirmektedir. Bu aşamada, görüntü işleme, sinyal işleme ve akıllı öğrenen algoritmaların kullanımı hem operatör ihtiyacını azaltmakta hem de insan kaynaklı hataların önüne geçmeye yardımcı olmaktadır.
Türkiye çok genç bir nüfusa sahiptir ve yapay zekâ yazılımı alanında öncü olabilir. Bu fırsatı kaçırmamalıyız. Eğer bu hızla giderse, mevcut mesleklerin %47'si 25 yıl içinde varlıklarını kaybedecek ve bildiğimiz alandaki mesleklerin ve işlerin %57'si 5 yıl içinde robotlar tarafından gerçekleştirilecek. Ayrıca, geleneksel meslekler yok olurken, yapay zekâ sayesinde birçok yeni iş alanı ortaya çıkacak. Çocuklarımızı daralma alanlarından ziyade bu yeni genişleyen alanlara yönlendirmeliyiz. Örneğin, yazılım böyle bir alandır. Gençlerimiz, yapay zekâ, artırılmış gerçeklik, sanal gerçeklik ve gençleri içerik üretimi gibi konularda eğitmeli ve bu alanda uzmanlaşmalarını sağlamalıyız. İyi bir eğitim ile çocuklarımızı ilkokuldan başlayarak yazılım alanında iyi bir noktaya yükseltebiliriz. Çocuklarımızı sadece bilgisayarlarla oyun oynayamayacakları, aynı zamanda üretebilecekleri bir noktaya getirmeliyiz.
Gelişen yapay zekâ uygulamaları beraberinde etik sorunları ve tehditleri de beraberinde getirmektedir. Bu nedenle, yapay zekâyı bütün boyutları ile ele almak gerekir.”
