ICT Media
Türkiye’nin bilim ve teknoloji yolculuğunda sessiz bir devrim yaşanıyor. SER Danışmanlık’ın Dr. Ömer Özdinç editörlüğünde hazırladığı “2025 Ar-Ge ve İnovasyon Raporu”nun altıncısı yayımlandı. Rapor, 2024 verileri üzerinden Türkiye’nin Ar-Ge performansını masaya yatırırken, ekonomideki yapısal değişimi çarpıcı rakamlarla ortaya koyuyor: Yazılım sektörü, Ar-Ge istihdamında ilk kez imalat sanayisini geçerek “bacasız sanayi”nin yeni lideri oldu. Toplam Ar-Ge harcamaları ise 651 milyar TL’ye ulaşarak yaklaşık 20 milyar dolar sınırına dayandı.
Rapora göre, Türkiye’nin Ar-Ge ekosistemi rekorlar kırarken, bazı alanlarda alarm zilleri çalıyor. Patent başvuruları 10 bin barajını aşarken, beyin göçü stratejik bölümlerde endişe verici boyutlara ulaştı. İşte raporun en dikkat çeken başlıkları:
Ar-Ge Personeli İstihdamı İmalatı Solladı
Raporun en çarpıcı bulgusu, istihdamdaki köklü değişim. İmalat sanayisinde Ar-Ge personeli artışı son 15 yılın en düşük seviyesinde kalarak yüzde 1’in altında kaldı ve toplam 90 bin kişide sabitlendi. Buna karşılık yazılım sektörü yüzde 15’in üzerinde büyüme kaydederek 95 bin kişiye ulaştı. Böylece yazılım, Ar-Ge insan kaynağı istihdamında imalatı tarihte ilk kez geride bıraktı.
Maaş farkı da makası iyice açtı. SGK verilerine göre yazılımcıların ortalama maaşı 80 bin TL’yi aşarken, imalat sektöründe bu rakam 40 bin TL civarında kaldı. Yazılımcılar, imalat çalışanlarını maaş bakımından ikiye katlamış durumda.
Ar-Ge Harcamaları Rekor Kırdı
Türkiye’nin toplam Ar-Ge harcamaları 2024’te 651 milyar TL’ye (yaklaşık 19,9 milyar dolar) yükseldi. 10 yıl önce 7,5 milyar dolar olan harcama, 2,5 katına çıkarak 20 milyar dolar eşiğine geldi. Özel sektörün payı yüzde 65’e yükselirken, savunma sanayii devleri TUSAŞ (51,5 milyar TL) ve ASELSAN (32 milyar TL) gibi şirketlerin katkısı dikkat çekti. Raporda, bu harcamalarda kamunun dolaylı finansman etkisinin yüksek olduğu vurgulandı.
Devletin Ar-Ge’ye dolaylı desteği (vergi indirimleri ve SGK prim teşvikleri) ise 115 milyar TL’yi aştı. Özel sektör harcamalarının yüzde 27’si bu teşviklerle karşılandı. OECD verilerine göre Türkiye, dolaylı teşvik oranında (yüzde 16,8) 38 ülke arasında 5. sıraya yerleşerek OECD (yüzde 6,9) ve AB (yüzde 7,4) ortalamalarını ikiye katladı.
Kapasite Artıyor, Yatırım İştahı Düşüyor
İmalat sektöründe kapasite raporları alan tesis sayısı, özellikle yüksek ve orta-yüksek teknoloji alanlarında yüzde 20-25 arttı. Ancak yatırım teşvik belgelerinde son 6 yılın en düşük seviyesi görüldü. Sanayiciler mevcut kapasiteyi korurken, yeni yatırımlarda frene bastı.
Karlılıkta da dramatik düşüş var: Yazılım sektörü yüzde 15 karlılık ve dolar bazında yüzde 31 ciro artışı korurken, imalatın karlılığı yüzde 2’ye gerileyerek son 10 yılın dibini gördü.
Girişim Ekosisteminde Canlanma ve Patent Rekoru
Girişim sermayesi yatırımları yüzde 31 artarak 1,1 milyar dolara ulaştı. Yatırım alan firma sayısı rekor kırarak 469’a yükseldi; bunda TÜBİTAK BİGG programının desteklediği 329 firmanın büyük rolü var. Fintek, biyoteknoloji ve yapay zeka en çok yatırım çeken alanlar.
Ar-Ge çıktılarında nicelik patlaması yaşanıyor: Yerli patent başvuruları ilk kez 10 bin barajını aşarak 10.200’e yaklaştı. Bilimsel yayınlarda ise Türkiye, son 10 yıldaki artış hızıyla OECD’de birinci sıraya oturdu. İhracatta orta-yüksek teknoloji ürünleri yüzde 5 artışla 92 milyar doları geçti.
İstanbul Farkı Açıyor, Beyin Göçü Alarm Veriyor
Ar-Ge’nin kalbi İstanbul’da atıyor: Toplam personelin üçte biri burada istihdam ediliyor. İstanbul’un farkı giderek açılırken, Türkiye genelinde Ar-Ge personel artış hızıyla OECD’de Estonya, İrlanda ve Portekiz’den sonra 4. sıraya yerleşti.
Ancak beyin göçü kritik: Genel oran yüzde 2 olsa da, moleküler biyoloji ve genetik mezunlarının yüzde 15’i, işletme mühendislerinin yüzde 11’i yurt dışına gitti. Tersine göçte ise nitelik sorunu var; gelen yabancılar arasında doktoralı sayısı 2.300’e düşerken, lise mezunları yüzde 37 arttı.
Yazılımın Yükselişi Milat, Sanayideki İştahsızlık Uyarı
Raporun editörü Dr. Ömer Özdinç, değerlendirmesinde şu sözlere yer verdi: “Türkiye ekonomisinde sessiz bir makas değişimi yaşanıyor. Yazılımın Ar-Ge istihdamında imalatı geçmesi tarihi bir eşik. Bacasız sanayi artık lokomotif. Ancak imalatın karlılığının yüzde 2’ye düşmesi ve yatırım iştahının dip yapması ciddi uyarı. Beyin göçü geleceğimizden eksilttiğimiz değerler. 20 milyar dolara dayanan harcamalar başarı olsa da, bunu nitelikli insan kaynağı ve ticarileşmeyle taçlandırmalıyız.”
Rapor, Türkiye’nin inovasyon yolculuğunda umut verici adımlar atıldığını gösterirken, sanayi ve beyin göçü gibi alanlarda acil politika hamleleri gerektiğini ortaya koyuyor. Uzmanlar, yazılımın yükselişini fırsat olarak görürken, imalatın toparlanması için yeni teşvik modelleri çağrısı yapıyor.
