Yaklaşık 10 yıldır iş modelini kullanarak hem girişimciler ile hem de şirketler ile proje-fikir doğrulama, müşteri ve pazar geliştirme ve inovasyon çalışmaları yapıyorum. 2009 yılında ilk karşılaştığımda oldukça basit görünen ancak zamanla üzerine çalıştıkça sürecinin tahmin ettiğimden uzun sürdüğünü gördüğüm iş modeli kavramının birçok aracını değişik amaçlar için kullanma fırsatı buldum. Kullanılan en temel araç ise “iş modeli kanvası” denilen aşağıdaki 9 bloktan oluşan metodoloji oldu.

Görselin kaynağı: https://medium.com/t%C3%BCrkiye/canvas-i%CC%87%C5%9F-modeli-a7cbf92c3662

İş modeli kısaca işinizin değer yaratması, yaratılan değerin hedef kitleye iletilmesi ve buradan sürdürülebilir bir kazanç elde edilmesi şeklinde tarif edilebilir. Genellikle iş modeli kavramı “gelir modeli” yani nasıl bir işletmenin farklı yolları ile para kazanacağı ile karıştırılabiliyor. Ancak bu doğru bir yaklaşım değildir. İş modelinin merkezinde değer yaratmak bulunur. Gelir modeli ise iş modelinin bir parçası olarak karşımıza çıkar. Zaten iş modeli kanvasını incelediğinizde tam ortada değer önerisi olduğunu görebilirsiniz.

İş modeli kanvasının temel mantığı oldukça basittir. Değer önerisinin sağ tarafında kalan kısım modellediğiniz işin pazarı ile ilgilidir. Müşteri segmenti kısmında müşterilerinizi, kanallar kısmına müşteriye ulaşım için kullanacağınız fiziksel ve dijital kanalları, müşteriye ilişki kısmında ise müşteri ile satış öncesi ve sonrası kuracağınız iletişimleri, gelir modeli kısmında ise girişim ya da işinizden nasıl para kazanacağınızı yazabilirsiniz. Sol tarafında kalan kısım ise ürününüz/hizmetiniz ile ilgidir. Temel kaynaklar kısmında hizmet veya ürünü üretmek için ihtiyacınız olan kaynakları, temel faaliyetler kısmında bu kaynaklarla ürünü geliştirmek için yapacağınız faaliyetleri, temel ortaklıklar kısmında maliyetlerinizi düşürecek ve size zaman kazandıracak her türlü stratejik kişi veya kurumları, son olarak maliyet yapısı kısmında ihtiyacınız olan kaynaklar ve geliştirme için nelere maddi kaynak ayırmanız gerektiğini yazabilirsiniz. Aradığınız şey bunların ikisinin uyumlu bir şekilde olması ve bunun çevresinde büyüme sağlayacak bir iş sistematiği oluşmasıdır. (Ürün-pazar uyumu)

Bir girişim ya da büyük bir şirket olabilirsiniz. Yapmanız gereken önce iş modelinizi oluşturmak sonrasında ise yenilik yapmak istediğiniz iş modeli bloğu üzerine düşünmektir. Bununla ilgili birkaç örnek verebilirim.

Çoğumuzun bildiği çevrimiçi yayın akışı sağlayan uygulama Netflix, 1997 yılında kurulduğunda o zamanlar video kaset ya da DVD kiralamanın dükkanlar yoluyla ile yapıldığı dönemde bir kanal inovasyonu yaparak fiziksel kiralamanın web sitesi üzerinden yapılmasını sağladı. Ayrıca artık kiralama için fiziksel dükkana gitmek yerine artık evinize kasetin gelmesini sağlayabiliyordunuz. Netflix’in yaptığı ne inovasyon kanal bloğunda olmadı. Video kaset kiralamaları o zamanlar kaset başına belli bir süre verilerek yapılıyordu. Süre aşıldığında siz ekstradan bir ceza bedeli ödüyordunuz. Netflix gelir modelinde de bir inovasyon yaparak web sitesini üzerinden yapılan ödemeyi aylık sabit bir üyelik ücreti ile belirledi. Bu şekilde aylık üyelik bedelini ödeyen herkes herhangi bir ceza bedeli ödemeden üyeliği devam ettiği sürece istediği kadar kaset ya da DVD kiralayabilecekti. Netlfix’in iş modeli inovasyonları bununla sınırlı kalmadı. 2013’de kendi yapımlarını yapma kararı alan Netflix, House Of Cards dizisinin bütün bölümlerini aynı anda yayınlayarak kendi prodüksiyonlarına yer vermeye başladı. Bu durumda Netflix iş modeli kanvasının sol tarafında bulunan temel faaliyetler kısmında ürünle ilgili inovasyon yapmış oldu. Netflix’in kendi yapımları sinemada gösterilmediği için Cannes Film Festivali gibi önemli etkinliklere katılım sağlayamıyor. Belki de gelecekte Netflix iş modelinin yine solunda yer alan temel kaynaklar bloğunda inovasyon yaparak kendi sinema salonlarını açmak isteyebilir.

Sizin işiniz içinde iş modeli kanvasınızı oluşturarak hangi blokta inovasyon yapabileceğinizi gözden geçirebilir ve varsayımlarınızı test edebilirsiniz. Eğer girişimseniz pazara giriş riskini azaltmış, bir şirketseniz rekabet üstünlüğünüzü arttırmış olursunuz.